|
Als regelmatige Polen-bezoeker volg ik de computerwereld daar met veel interesse, en met name de ontwikkelingen rond Atari. Van 17-20 mei j.l. werden in Poznań de internationale beurzen 'Infosystem 94' en 'Poligrafia' gehouden. Op 'Infosystem' uitsluitend MS-DOzen, en op 'Poligrafia' veel Macintosh, nergens ook maar één Atari te bekennen. Van vorige bezoeken nog wetend waar Atari wel aan te treffen was, ben ik op zoek gegaan, zowel in Poznań als in Warszawa en Wrocław. Wat ik anno 1994 aantrof vindt U hieronder voorafgegaan door een korte historische inleiding. De combinatie 'Polen en Atari' komt niet geheel uit de lucht vallen. Het huidige Atari heeft in een aantal opzichten een duidelijk Poolse achtergrond met alle kenmerken van dien. Vlagen van genialiteit naast het gevoel van 'de wereld is toch al vergaan, wat moeten we nog'. Na een aantal roemruchte jaren voor Atari als spelletjes [Pong!] computer [1974-1982] braken er zware tijden aan, in 1983 waren grote verliezen geleden [1]. Ook elders in de computerindustrie woedden stormen, Texas Instruments trok zich uit de computermarkt terug en Osborne Computer Corporation ging failliet. |
De Poolse emigrant Jacek Trzmiel [2], oprichter van Commodore Business Machines en motor achter de Commodore 64, verliet met ruzie in januari 1984 het Commodore bedrijf. Het nieuwe bedrijf dat door Jacek werd opgericht kocht in juli 1984 dat deel van Atari Incorporated op dat zich bezig hield met computers, het deel van de speelzaalautomaten bleef bij Warner Communications Company. In eerste instantie werden in 1985 nieuwe 8-bits machines geintroduceerd: de 65XE, en de 130XE, maar de grote klappers van het jaar werden de 16-bits Atari 260 ST en 520 ST. Hoe het verder ging met de ST is genoegzaam bekend. Dat Jacek er erg op gebrand was om met Atari de oorlog te verklaren aan Commodore is voor hem persoonlijk wel te begrijpen, maar dat nog jaren nadien de fans van Atari en Amiga elkaar in de haren zouden zitten! |
|
Voor wie het nog niet door had, Jacek is beter bekend als Jack Tramiel, met zijn beide zoons Sam en Leonard, de grote baas van Atari. De tweede Poolse emigrant, die een belangrijke rol zou spelen in het Atari verhaal, is Lucjan Daniel Wencel. In 1983 werd door hem in de Verenigde Staten het bedrijf 'Logical Design Works Inc.' opgericht, en in het zelfde jaar in Polen het bedrijf 'Karen' [3]. In Amerika werd geld verdient met computerspelletjes als 'Blockout', geschreven door Poolse programmeurs, onder merknamen als 'California Dreams' en 'California Access', in Polen werden personal computers gassembleerd en verkocht als warme broodjes. Met Atari werd een samenwerkingsverband gesloten en 'Karen' werd alleen-distributeur voor Atari in Polen via het binnenlandse export bedrijf Pewex [Poolse producten die voor de export bestemd waren konden tegen harde valuta in Polen zelf gekocht worden, en uiteraard ook geimporteerde producten. Aanvankelijk werd nog de herkomst van deze harde valuta bij de Poolse bevolking nagegaan, maar al gauw had de regering door dat het veel voordeliger was om dat maar niet te doen, legaal witwassen dus!]. Polen werd Atari-minded, naar schatting zo'n 250.000 8-bits Atari's werden via 'Karen' aan de man/vrouw gebracht. De ST zou voor de Poolse markt nog lang te duur blijven, maar vond desondanks een gretig onthaal bij uitgeverijen, waarover verderop meer. In Nederland is de naam van L.D.Wencel verbonden met het programma LDW Power, de Lotus-1-2-3 getrouwe spreadsheet, waarvan al geen zes jaar meer een nieuwe versie is verschenen, maar waarvan versie 2.0 nog steeds hier verkrijgbaar is. |
In 1985 verscheen in een ongekend grote oplage het eerste nummer van het computertijdschrift 'Bajtek' [het 'Byte'-je]. Het was het eerste echte computertijdschrift in Polen, voorheen werd slechts over computers geschreven in tijdschriften voor electronica, wiskunde of informatica. In 1993 had het blad nog een oplage van 200.000 [op een bevolking van zo'n 40 miljoen]! In april 1986 volgde 'Komputer', startend met een oplage van 150.000 groeide het door tot 200.000 begin 1988, daarna ging het bergafwaarts. Niet alleen de inhoud van de beide bladen zou de eerste jaren voornamelijk bepaald worden door de Atari gebruikers. Bij 'Komputer' doet ook de opmaak en de omslag geheel aan de Atari GEM-desktop denken. In zowel 'Bajtek' als 'Komputer' kregen de Atari-gebruikers volop ruimte. Specifieke Atari tijdschriften waren nog niet nodig. Na de val van het communistische regime in 1989 had Atari een uitstekend uitgangspositie. Maar zoals ook overal in de gehele wereld liet Atari de kansen schieten, en veroverde de MS-DOzen ook Polen. Het kapitalistische zakenleven ging massaal over op de 'echte' PC's, een enkele excentriekeling waagde zich aan een Mac. Dankzij het Duitse Desktop Publishing programma 'Calamus' bleef de Atari in de tijdschriften wereld stand houden. Diverse grote computertijdschriften worden nog steeds opgemaakt met behulp van 'Calamus', al wordt daarover in het kolofon gezwegen. |
|
Na 'Komputer' dat in 1990 ophield te bestaan, verschenen eind 1990 'Enter' in een oplage van 100.000, en begin 1993 de Poolse versie van het Duite blad 'Chip' [oplage ??]. In 1992 werd 'Komputer' weer opnieuw uitgegeven, nu onder de hoede van het IDG concern [dat overigens in Nederland het blad van de Hobby Computer Club opslokte, een geheel vergelijkbare situatie] in een oplage van 96.000. Al deze drie tijdschriften vertonen bij tijd en wijle fouten die typisch zijn voor oudere [?] versies van Calamus: op één regel raken letters door elkaar geklutst en eindigt de regel met de eerste letter van de volgende regel. In Warszawa wordt de Atari / Calamus combinatie volop in ere gehouden door het bedrijf van de bekende typograaf Stefan Szczypka: Str. = Studio typografii realnej, waar zo'n 60 man in dienst zijn. Szczypka heeft ook min of meer het monopolie voor de Poolse Calamus fonts, die hij zelf aan de eisen van het Pools heeft aangepast. Szczypka is een purist op het gebied van de typografie, zeer weinig fonts door anderen van Poolse lettertekens voorzien zijn voor hem acceptabel. De fonts gebruikt door het grote landelijke Poolse dagblad Rzeczpospolita [te vergelijken met de NRC hier] zijn door hem ontworpen. |
Helaas moest door hem enig water bij de wijn gedaan worden, de krant wordt niet opgemaakt met Calamus! In het vakblad voor de grafische industrie 'Poligrafika' daarentegen wordt de rubriek 'Magazyn DTP' geheel verzorgd door het bedrijf 'Str.' met behulp van Calamus SL. Na 1990 verdween de Atari praktisch geheel uit de algemene computertijdschrtiften. Pogingen om aparte Atari tijdschriften uit te geven verliepen nog al moeizaam. Als afsplitsing van 'Bajtek' verschenen in 1990/91 7 nummers van 'Moje Atari' [Mijn Atari]. Op het moment wordt door de uitgever van 'Bajtek' weer een poging gedaan met 'Atari Magazyn', vanaf juni 1993 werden in 1993 drie nummers uitgegeven. In 1994 verscheen nog slechts één nummer, maar vanaf juni 1994 moet het blad maandelijks uitkomen, heeft de uitgever me verzekerd! Naast dit blad voor alles Atari gebruikers verschenen nog de volgende algemene Atari bladen:
|
|
Voor de ST [en latere modellen] bestaan/bestonden slechts twee tijdschriften die elkaar qua naangeving ook het licht niet gunden: ST Fan met twee nummers in 1992, en vier [?] in 1993, resp. STe Fan met drie nummers in 1992, en drie in 1993, waarbij tevens diskettes met PD-programma's en andere handigheden konden worden meebesteld. Het laatste blad wordt uitgegeven door Atar System in Wrocław, de enige importeur van Atari in Polen die nog over is. [de Atari importeur van het eerste uur 'Karen' was er mee gestopt]. Atar System geeft behalve STe Fan ook nog een blad uit voor handelaars in Atari hard- en software: Desktop Info, twee nummers in 1994. In de zomer moet van STe Fan het laatste zelfstandige nummer nog verschijnen, daarna gaat het blad op in Świat Atari. Het aantal winkels waar Atari zaken te krijgen zijn is radicaal gereduceerd. In Warszawa zijn Oskar [ul. Igańska 26] en Atari Studio Miraż [ul. Generała Abrahama 4], in Wrocław de reeds genoemde Atar System. Elders in het land bestonden nog al wat kleinere winkels waar voor een habbekrats gecopiëerde programma's [meestal spelletjes] gekocht konden worden. |
Nu de wet op de auteursrechten eindelijk van kracht is geworden is het daarook mee schluß. Vanaf 24 mei j.l. ben je strafbaar als je niet gelicentiëerde software [ver]koopt. Vóór 23 februari j.l. op de computer geinstalleerde software is vrij te gebruiken, de zogenoemde 'abolicja'. Computerbeurzen zijn praktisch uitgestorven, wat er nog aan programma's wordt verkocht is als 'gebruikte floppies' te krijgen. Een 'grabbelton' dus voor 2 per flop waar ik me echter niet aan gewaagd heb. Atar System in Wrocław is net verhuisd en telefonisch niet bereikbaar, wel per fax [+48-71-556460]. Met enige moeite kon ik de nieuwe bedrijfsruimte vinden, veel stof en beton, geen enkele computer nog. Wel vriendelijke studenten die de zaak runnen. Behalve importeren van hardware en voornamelijke Duitse software, worden enkele Poolse hulp-programma's rond Calamus verkocht waaronder de Poolstalige editor met woordenboek 'Inkaust'. Voor Video-uitleen bedrijven is het pakket 'Wiesław' te koop. Aangezien ongebreideld copiëeren tot voor kort gebruikelijk was, was 'Wiesław' allleen met een 'dongle' te gebruiken. 'Inkaust', althans een oudere versie, werkt daarentegen zonder hardware-matige bescherming probleemloos. |
|
Behalve Atar System bleken er in Wrocław nog enkele winkels te zijn waar voor een belangrijk deel gewerkt werd met Atari. Het in een vorig ST, in de artikelen over 'Fonts', genoemde programma om de Poolse lettertekens onder Speedo toegankelijk te maken, kon op een Falcon030 gedemonstreerd worden. Ook in Poznań, de thuishaven van mijn laatste Polen-reis, bleek op enkele tientallen meters van mijn logeeradres, een reclamebureautje volledig afhankelijk van een 1040ST goed te kunnen functioneren. Weliswaar gezien de hardware met Calamus 1.09N en 1stWordplus, maar toch! Nederlanders klagen over Calamus, Polen doen gewoon hun werk ermee! |
Arkadiusz Warguła is behalve de man achter reclamebureau ArTop [ul. Strusia 11] ook een enthusiast GFA Basic programmeur. Enkele kleine demo-programma's wat een Atari zoal vermag, heb ik van hem meegekregen. Misschien iets voor de PD-reeks? Al met al mag de conclusie zijn dat Atari in Polen behoorlijk in het nauw gedreven is, maar dat met name in de grafische bedrijven Atari goed stand houdt. Leiden 25 mei 1994
Noten
|