|
Een belangrijke uitvinding was het drukken in twee of meer kleuren van slechts één drukplaat. Plaatdruk was de druktechniek bij uitstek voor het drukken van bankbiljetten en het is ook bij die waardepapieren dat de nieuwe snufje werden uitgeprobeerd. Ietwat later echter werd hetzelfde ook toegepast bij het drukken van postzegels. Naarmate er meer kleuren gebruikt gingen worden werd het moeten vervaardigen van afzonderlijke gravures voor elke kleur ervaren als storend. Giori was een Italiaanse ingenieur die een techniek ontwikkelde om van één drukplaat méér dan één kleur te drukken. De clou zit in het beinkten. Wat een bepaalde kleur niet moet hebben is uit de gummi-inktrollen gesneden. De afzonderlijke inktrollen tesamen vormen precies het beeld. Aangezien het nog niet zo eenvoudig was om de verschillende inktrollen goed op elkaar af te stemmen kon het uiteenvallen van kleuren slechts heel grof gebeuren. B.v. als het buitenkader een andere kleur nodig had dan het portretgedeelte binnenin dan was vaak niet eens te zien dat voor alles dezelfde plaat was gebruikt, maar soms kwam er verkeerde inkt op de verkeerde plaats en dan was het duidelijk dat maar één plaat in gebruik was. De eerste zegel waarbij de nieuwe techniek te zien was was een 1 Peso zegel van Mexico uit 1923, de volgende was een blok met vier zegels van Polen uit 1938. Echter grotere bekendheid kreeg de techniek bij de Franse zegels gedrukt in de Franse Staatsdrukkerij 'L'Atelier des Timbres-Poste' aan de 'Boulevard Brune' in Parijs. Als eerste verschenen op 15 en 20 juni 1939 de toeslagzegels ter bevordering van de nationale bevolkingsgroei. Voor de Franse zegels zou het Giori-procédé lang zeer populair blijven. Andere landen volgden schoorvoetend. Joh. Enschedé en Zonen gebruikte de techniek vanaf het begin van de jaren '50. De Rode Kruis-zegels van 1953 zijn de eerste Nederlandse zegels in 2-kleuren volgens dit 'Giori' procédé. Al eerder had Joh. Enschedé en Zonen [soms met de afkorting JOHEZ op de postzegels] deze techniek beproefd voor bankbiljetten en voor de Luxemburgse tentoonstellingszegels van 1952.. In later jaren werd deze techniek door Joh. Enschedé - voor zover het om zegels van Nederland en Overzee gaat - nog gebruikt voor de KLM-zegels van 1959, de Korps Mariniers-zegels van 1965, de Amphilex-zegels van 1967, en de IAO-zegels van 1969. Voor al deze zegels geldt dat als de afstelling van de inktrollen niet precies genoeg is, stukjes van de tekening nu eens in de ene dan eens in de andere kleur kunnen zijn gedrukt. Zoals al eerder gezegd is maakt dit het Giori-procédé herkenbaar . Ook mengkleuren kunnen ontstaan. De zgn. 'typen' bij het 12c KLM-zegel [zie Ned. Maandblad voor Philatelie 1961 pag. 54] zijn een voorbeeld daarvan. De kleurscheiding van rood en blauw kan bij dit zegel wat hoger of lager uitgevallen zijn. In het Postmuseum in Den Haag bevond zich een zeer leerzame tentoonstelling van het Giori-procédé aan de hand van de Korps Mariniers-zegels. In nog een aantal landen zijn zegels volgens het Giori-principe terug te vinden, zij het dat het hoe langer hoe minder voorkomt. Maar eigenlijk geldt dat voor het hele plaatdruk-procédé. Enkele voorbeelden: de VS gebruikten het Giori-procédé vrij intensief vanaf 1957, in Belgiëwaren enkele jaren de STIF-persen in gebruik voornamelijk voor Giori. Fotomechanische vermenigvuldiging Werd al heel lang de graveur soms ondersteund met aanvullende hulpmethodes zoals het etsen, het pantograferen - vooral waar het ging om saai, rechttoe rechtaan gelijkmatig lijnenspel - een enkelvoudige 'gravure' was nog altijd het uitgangspunt voor verdere vermenigvuldiging. Een tweede vernieuwing was het rond 1950 vervangen van de moletteermethode door een die zeer sterk leek op de werkwijze bij rasterdiepdruk, d.w.z. de fotomechanische. Het werd door Joh. Enschedé ingevoerd omdat ze ontevreden waren met het rendement van de moletteermethode. Langere tijd zou de Haarlemse drukkerij de enige zijn die fotomechanische plaatdruk gebruikten [de Japanse Staatsdrukkerij en Harrison and Sons volgden pas enkele decennia later!]. Wie de Speciale Catalogus van Nederland goed bestudeert moet het zijn opgevallen dat bij de zegels in plaatdruk op een gegeven moment geen graveurs meer worden vermeld. Tot en met de ITEP zegels van 1952 worden steeds graveurs vermeld. Bij de Rode Kruis-zegels van 1953 is dat niet meer het geval, ook niet bij de guldenswaarden Kon. Juliana en profil [1954] en de Zomerzegels van 1955 en 1956. Wel [!] bij de Bonifatius-zegel van 1954. Bij de enkele zegels die daarna volgen: 1957 de Ruyter, 1959 KLM, 1960 Geestelijke Volksgezondheid, 164 Universiteit Groningen, 1965 Mariniers, 1967 Amphilex, 1969 IAO en Erasmus, 1970 Zomer, en 1973 Zilveren Jubileum, ontbreekt enige vermelding. Van 1979 Unie van Utrecht is echter bekend dat Gerrit Noordzij de graveur was. In 1985 volgen nog de Blinde Geleidehond, in 1983 de Kon. Notariële Broederschap, en in 1995 de Blauwe Mauritius, en dan in 1999 de 5 gulden 200 jaar PTT. De 1956 Zomer-zegels met Rembrandt hadden heel lang het predicaat rasterdiepdruk gekregen in de Speciale Catalogus. Bij het doorlezen van het Maandbladwerd mijn aandacht getrokken door een ingezonden stuk [NMPh 1971 p. 446] van C.Moelker over de Rembrandt zegels 1956. Hem was opgevallen dat catalogi als Michel/Zumstein/Stanley Gibbons de druktechniek als plaatdruk hadden opgegeven, terwijl de NVPH rasterdiepdruk opgaf. Nalezen van Christiaan de Moor's 'Postzegelkunst', die eveneens over plaatdruk sprak, bracht hem ertoe Joh. Enschedé en Zonen te vragen. Daar kreeg hij ook het antwoord: plaatdruk. Inmiddels is het drukprocéde in de Speciale Catalogus verbeterd in 'plaatdruk'. Toch is er iets meer aan de hand. Het gaat bij deze Rembrandt zegels om een van weinige zegels in plaatdruk uitgevoerd met een raster. De volgende Nederlandse zegels in plaatdruk hebben een raster:
1956 Zomer typ. (R90) R80
1960 Geestelijke Volksgezondheid typ.R90
1967 Amphilex typ.R90 R90?
1973 Zilveren Jubileum R100, alleen het portret
De andere hierboven genoemde zegels uit de periode 1953-1970 zijn hoogstwaarschijnklijk evenmin gegraveerd maar hebben een bij het etsen praktisch dichtgelopen raster.
Luxemburg
Argwanend geworden
jaar Ziluitgifte landm omschrijving, perforaatt portrdruk diverse
1947 Zil23-05fteLuxemburgmschrijWillebrord Abdij
20c-3F50Willebrord Abdij2J2.25 pltdr S.L. Hartz?
25F-3F50Willebro3J1.30ijpltdr
1948 05-08 Luxemburg5F-3F50landschappen30ijB15dr pltdr R. Cottet
7F roodrbuin / donkerbruin
10f groen / donkergoen / geelgroen [mat]
15F karmijn / donkerkarmijn / rood [mat]
20F blauw / donkerblauw / lilablauw / blauw [mat]
1949 20-12 Portugal20F blauIntern. Congres
Kunstgeschiedenisngres G pltdr
1950 24-06 LuxemburgKunstgeOorlogswezenres C pltdr S.L. Hartz
1951 25-06 Belgisch CongogeStrijd tegen Slavernij
Cgen Slapltdr
24-10, Verenigde
16-11, Natiesgddef. zegels Cgen SlaN17dr pltdr
1952 24-05, Luxemburgef. zegCentiluxCgen SlaN17dr 4J2.34 Giori S.L. Hartz
1953 18-05, Luxemburgef. zegdef. zegels 3, 4F17dr B15.34 pltdr R. Cottet
18-09, Luxemburgef. zegBasiliek Echternach
2P.25ernpltdr P. Wetselaar = R..
27-09 Luxemburg Pierre d'Aspeltn2P.25 pltdrtseS.L. Hatz
1954 06-05 Luxemburg Schermen'Aspeltn2P.25 2P.25tseGioriHatR90
17-12 Portugalg 400j Sao Paulotn2J1.23 pltdr
1955 01-09 Luxemburg landschappenlotnB15.23 pltdr
24-10 Luxemburg 10j Ver. NatiesnB16.23 Giori S.L. Hartz?
1956 10-08 Luxemburg 4jk EGKS NatiesnB16.23 B15ri pltdrHarP. Wetselaar?
1957 17-06 Luxemburg Baden PowelliesnB18.23 Giori S.L. Hartz?
2F en PoR..
2F50 PoR..
16-09 Luxemburg EuropaPoR.. C pltdr R..
1958 23-05 Luxemburg Willebrord. C 2P.25 pltdr
1F50ebroR..
2F50ebroS.L. Hartz
13-09 Luxemburg landschappen HarB15 Giori R. Cottet
1959 19-09 Luxemburg 100j Spoorwegenr2P.25 Giori R..
1960 07-04 Luxemburg VluchtelingenjaarP.25 B15ri Giori R..
09-05 Luxemburg 10j SchumannplanrP.25 B15ri Giori R..
09-05 Luxemburg EuropaschoolplanB1525 Giori R..
05-08 EcuadorrInteramerikaanse
Conferentie [Gebouwen]nB1425 Giori
19-09 LuxemburgConfereEuropaGebouwen]nB1525 Giori R..
26-10 Costa RicaonfereVicente de PaulnB1525 pltdr
1961 08-06 LuxemburgaonfereEttelbruck PaulnB1525 pltdr pltdr S.L. Hartz?
ClervauxEttelbruck PaulnB1525 pltdr R..
18-09 LuxemburglervauxEuroparuck PaulnB1525 pltdr R. Cottet
1963 13-04 LuxembruglervauxMelusinack PaulnB1525 pltdr pltdrtteR. Cottet
25-06 LuxemburglervauxMensenrechtenulnB1525 plaatdrukltdrtteR..
1966 07-03 LuxemburglervauxOMSsenrechtenulnB1525 plaatdrukltdrtteR..
28-04 LuxemburglervauxNotre DametenulnB1525 plaatdruplaatdruk . S.L. Hartz
1973 10-09 LuxemburglervauxRomaanse kunstlnB1525 plaatdruk aatdruR..
1974 09-09 LuxemburglervauxGothische kunstnB1525 plaatdruk aatdruR..
1980 28-04 LuxemburglervauxEuropache kunstnB1525 plaatdruk
Lit.
NMPh 1984 pag. 909xembur1956 Zomer: Rembrandt.
1956 Zomer: Rembrandt:
Bij het doorlezen van het Maandblad over de Dag van de Postzegel 1971, werd mijn aandacht getrokken door een ingezonden stuk [NMPh 1971 p. 446] van C.Moelker over de Rembrandt zegels 1956. Hem was opgevallen dat catalogi als Michel/Zumstein/Stanley Gibbons de druktechniek als plaatdruk hadden opgegeven, terwijl de NVPH rasterdiepdruk opgaf. Nalezen van Christiaan de Moor's 'Postzegelkunst', die eveneens over plaatdruk sprak, bracht hem ertoe Joh. Enschede en Zonen te vragen. Daar kreeg hij ook het antwoord: plaatdruk. Zijn 'moge de redactie van de Speciale Catalogus hierin aanleiding vinden het onjuiste rasterdiepdruk te verbeteren in plaatdruk' heeft tot heden geen effect gesorteerd. Het gaat bij de Rembrandt zegels om een van weinige zegels in plaatdruk uitgevoerd met een RASTER. De volgende zegels in plaatdruk hebben een raster: 1956 Zomer R80 1960 Geestelijke Volksgezondheid R90 1967 Amphilex R90? 1973 Jubileum Koningin Juliana R100, alleen portret |