|
Introduction I would like to introduce some aspects of photogravure printing that may help you in distilling more information from stamps that look alike at first sight. Dutch stamps will be used to illustrate my story since the picture we have of the Dutch stamps is rather complete. On the other hand it will be quite interesting to pay some attention to stamps of other countries as well. I'll give some general information about these aspects of photogravure printing first, and then proceed with more detailed information about the Dutch stamps. Photogravure Just before the outbreak of the 1st World War the hitherto secret printing process became available to the graphical industry. In the Netherlands the "Nederlandse Rotogravure Maatschappij" began using photogravure (or rotogravure as the license name was then) in 1913 for printing their illustrated weekly "Panorama" .Other printing houses and illustrated weeklies were quickly following. The first stamps to be printed in photogravure were issued in 1914 in Bavaria and printed by F.A.Bruckmann in Munich.Other countries were to follow cautiously, and in 1924 the Dutch firm Joh.Enschede & Sons,Haarlem introduced photogravure printing for the Dutch stamps. |
Inleiding Zegels uit langlopende emissies van bijna alle landen vertonen een variatie die vaak door onbekendheid met een paar technieken zelfs door specialisten niet onderkend wordt. Twee technieken die in het bijzonder (doch niet uitsluitend) voor rasterdiepdruk opgaan worden hier besproken:
Rasterdiepdruk Net voor het uitbreken van de eerste wereldoorlog kwam een tot dan toe geheim procede' beschikbaar voor de grafische industrie. De Nederlandse Rotogravure Maatschappij,te Leiden begon in 1913 met het Geillustreerd Weekblad "Panorama" en drukte het in rasterdiepdruk, een proced waarvoor ze - onder de naam "rotogravure"- net een licentie hadden gekregen. Andere Nederlandse drukkerijen zouden snel volgen (o.a. de Spaarnestad te Haarlem) De eerste postzegels in rasterdiepdruk verschenen in 1914 in Beieren. Ze waren door de firma F.A.Bruckmann in M nchen gedrukt. Geleidelijk aan volgden andere landen met zegels in rasterdiepdruk. |
|
For technical reasons,to prevent the doctor blade from scraping the ink off the cylinder,a fine screen has been applied so the printing surface is made up of a mesh of small dots. When looking at a stamp through a good magnifying glass (5-10 x) one may notice several characteristics of the screen i.e. the form,the alignment, and the density of the dots,but also that the ink seems to flow in one particular direction. The two following chapters will be devoted to screens and the direction of printing respectively. Screens Since the dotted screen affects the printing appearance -sharp lines and small details like eyes in a portrait, broken up in discernible points - considerable effort has been made to avoid the use of a screen. The above mentioned Nederlandse Rotogravure Maatschappij developed a photogravure process in which the dotted screen was dropped completely and replaced by diagonal lines and irregularly formed dots. The Swiss Pro Juventute 30 Rp of 1927 and 1928 were printed this way by the Ned.Rotogravure Mij, and a few countries, whose printing houses were– in those early days of photogravure – instructed by the NRM, applied the "unscreened" photogravure to stamp printing:
The "unscreened" photogravure is still being used,mainly for background colours in combination with recess printing (Switzerland,Czechoslowakia). It is also possible to incorporate dotted screens in the design only where necessary.This method very common for offset-lithography and typography is referred to as autotypical. In photogravure printing usually a screen of uniformly spread dots is applied,with various shapes of the dots:
Mosaical screens were used for the 1923 Egypt King Fuad stamps,printed by the Nederlandse Rotogravure Maatschappij and Harrison & Sons,Ltd. Lozenges can be found on a few stamps of the Soviet Union and Hungary. The alignment of the square dots is usually diagonal (45 degr.). Early printings of 1925 Egypt King Fuad definitives had the screen more or less horizontal, sloping slightly either up or down,but later all printings had the screen dots run diagonally. In multicolour printing different colours usually have different angles of the screens to avoid "moire" (France, Japan). In the case of the square dots to measure the density of the dots is not so difficult:
All measurements are transformed into the number of dots per cm along the alignment. One will find the following densities most common: 60,70,80,90,100,125 /cm
Number of dots counted ,depending on the method: Direct Indirect
1mm 2 mm 1 mm 2 1/2 mm
60 6 12 4 10 1/2
70 7 14 5 12 1/2
80 8 16 5 1/2 14
90 9 18 6 1/2 16
100 10 20 7 18
125 12 1/2 25 9 22
Dutch Stamps and Screens The Dutch stamp-printers Joh.Enschede & Sons,were using the following screen densities for stamps:
screen period
90reen 1924-42, occasionally later
72 1/2 1931-34?
70 1/2 1931-40
67 1/2 1940,42
80 1/2 1940,43-75, occasionally later
1001/2 1964-72 occasionally, 1976 whole year
1251/2 1977--
6051/2 1971
The differences between the appr.70 screens are minute: 67 1/2 11.9 ;70 12.3 ;72 1/2 12.8 per 2 1/2 mm (indirect) As the above periods overlap,you may meet stamps whose various printings show different screens.This occurs most often in the case of definitives, but not only there.I'll give some postwar examples:
1951 Int.Court of Justice, Peace Palace:
80 all values 2-7c
100 2,3c (1971 printings), 2c(1974 printing)
(the 1974 printings have a very glossy white paper,
the 4 and 5c are still printed from the old cylinders
and thus having screen 80.)
1953 Queen Juliana Profile definitives
80 all values
60 25c coils (1971)
100 15c coils,sheets(1971), 45c coils (1971)
1966 ICEM The counter sheets have 100 for the frame,
and 90 for the background
colour.The miniature sheets however have 80 for the frame,
and 90 for the background colour.
1966 Child Welfare
The counter sheets have 100 for all colours.The miniature sheets
have 80 for all colours.But (part of?) one printing of the miniature
sheets had a different cylinder for green,with 100!
Thus the 12c exists in 3 varieties:
sheets: 100+100
miniature sheets: 80+80
miniature sheets: 80+100
1976 Numerals,design W.Crouwel
100 5,10,25,40,45c sheets;
5,10,40c booklets = perforation 3-sided
5,10,25,40,45c coils= perforation 2-sided
125 5,45,50c sheets;
5,40,45,50c booklets = perforation 3-sided
5,50c coils = perforation 2-sided
All Dutch stamps up to 1969 have a diagonal screen made up of square dots.In 1969 a new set of definitives - referred to as "Juliana Regina" - was introduced.The method used for this set is autotypical photogravure. The lower values (30-90c) have diagonal screens 70 for the frame,and 80 for the centre,the gulden values have 70 throughout.The lettering has been accentuated by drawing a fine line around it.Since screen dots and lines are incorporated in the design,for each denomination the arrangement of dots and lines is identical irrespectively of the position in the sheet.This is not so in the normally applied method of photogravure where the arrangement of screen dots covers the whole cylinder. Apart from the above mentioned differences between the lower and the gulden values,or the obvious differences due to the value lettering,one may distinguish 3 major types of design on the basis of the outer edges and the corners:
The 3 Types of Juliana Regina:
I the outer edge of the stamp design consists of a very fine line
just as it is the case with the lettering.
1969 as 25c booklet 9 (4x25c)
1,25 sheets no cyl.no, cyl.nos 1
II no line around the outer edges:
the four corners look like this:
00000
0 0
0 0
00000
1969-- corners1,00 all
1,25 sheets cyl.nos 2;coils
2,50 all
III no line around the outer edges:
the four corners look like this:
0000000
0 0
0 0
00000
1970-- r25c booklet 13,14 (mixed contents)
970-- r30-90c all
1,50;2,00,5,00;10,00 all
STAMPS OF OTHER COUNTRIES AND SCREENS: Austria 1948 Costumes 70,100 Belgium 1931 King Albert I 60,70 1936 King Leopold III 60,70 1953 King Baudouin 70,80 Hungary 1963 Transport 80,90 (the 4 forint also has the lozenge type of screen) Norway 1940 Lion 60,80 1959 King Olav V,Krone values 80,100 regionals Scotland 1969 Queen Elizabeth II, 80,100 4d vermillion Indonesia 1951 pres.Sukarno 80,100 Israel 1971 Landscapes 70,80,100 |
|
The direction of printing In photogravure the ink seems to run out on the paper in one particular direction.The printing will be darker and the screen dots get blurred there, whereas on the opposite side the printing will be brighter and the screen dots more visible.In relation to the stamp's face we can denote the four directions by: B ('boven'=up), R (right), O ('onder'=down), L (left) The running ink also gives the effect of 'waves'.We will see horizontal waves in combination with directions of printing L or R,and vertical waves with B or O.Thus first we look for the waves,then we determine which one of the two directions is the direction of printing. The 2 remaining sides of the stamp are no longer relevant no matter how visible the screen dots may be there! When the inked sheet of paper is forced forwards through 2 cylinders (the printing cylinder and the contra),the ink will be stowed backwards in the direction of printing: what comes out first is printed first,what is behind the 2 cylinders is still to be printed,hence the ink is stowed in the direction of printing. As a matter of fact the described phenomenon of direction of printing is not restricted to photogravure.Stamps in reel-fed recess printing – a good example are the post 1936 stamps of Switzerland – show easily discernible directions of printing as well. The four directions of printing are due to the layout on the cylinder and quite often to the fact that a cylinder can also be mounted in reverse on a printing press. |
|
DUTCH STAMPS AND THE DIRECTION OF PRINTING: .s 1 The Dutch stamp-printers have used 4 (5?) photogravure printing presses :
sheet-fed Palatia (Albert,Frankenthal) 1924-- (possibly a second
Palatia since the sixties)
reel-fed Albert Frankenthalalati 1936-55
reel-fed Regina (Goebel,Darmstadt) 1955--
reel-fed Chambon (Goebel 1961-75
The small-sized lower values of the definitives were until 1971 predominantly printed on a Palatia press.In the beginning an occasional printing on the Albert Frankenthal,but after the introduction of the Regina the more frequently used denominations were printed on the reel-fed presses.After 1971 all definitives are printed reel-fed. Coils have been printed only on reel-fed presses ,since 1936. The direction of printing is for the sheet-fed stamps always B or O (numerals) ,and L or R (Queen). Reel-fed stamps have L or R (numerals) ,and B or O (Queen).
Some postwar examples:
1946 Numerals
All values were first printed sheet-fed,but later some also reel-fed:
2,4,5,7,8 (sheets,coils),3 (sheets)
1953 Queen Juliana Profile
Apart from the 18 and 24c all values were first printed sheet-fed,
and some later also reel-fed:
10,12,15,20,25,30 (sheets,coils)
40,45,50,60,70,75,80,95 (coils)
The 18c (sheets,coils) and 24c (sheets) exist only reel-fed.
With the help of the direction of printing one can immediately
tell whether a stamp of 40c or higher is a coilstamp or not!
1969 Child Welfare
The normal counter sheets were printed reel-fed on the Chambon,
the miniature sheets on the Regina:
12c sheets B ;miniature sheets R
15c " O ; " " R
25c " R ; " " B
1971 Europe
Both sheets and coils of the 25c were printed on the reel-fed Regina
but with a different layout:
25cdiffe sheets O ; coils R
1972 National Flag
Both sheets and coils of the 20 and 25c were printed reel-fed on
the Regina but with a different layout:
20c sheets L ; coils O
25c " R ; " O
1978 Red Cross
Both counter sheets and miniature sheets were printed reel-fed on
the Regina but with different layout:
55c sheets B ; miniature sheets L
STAMPS OF OTHER COUNTRIES AND THE DIRECTION OF PRINTING:
England: 1953-- Queen Elizabeth II definitives
Counter sheets have direction of printing B,booklets usually
have L or R,side-ways coils have L or R,lengthwise coils
have B or O.
Hungary: 1963 B oTransport
All 4 directions can be found.This is an extremely grateful
issue for specialization.Apart from differences in screen,
direction of printing,there is quite a variety in papers e.g.
in the way the stars of the watermark are pointed.
Indonesia: 1951 pres.Sukarno
The early printings were made by Joh.Enschede & Sons,printed
sheet-fed and having direction of printing L.
Printings from 1957 onwards were reel-fed by Pertjetakan
Kebajoran,and have B or O.
|
|
Conclusion During the last 5 years there has been a revival of the research on contemporary stamps, in the Netherlands. New methods have been devised, old brought back to life. In this article I meant to draw your attention to 2 of such methods: one being old (screens), and the other fairly new (direction of printing), hoping they will be of use to you. I'm indebted to Jan Dekker for encouraging me to dig into methods of printing, and to Dick Hille Ris Lambers and Huig Tielman for their advice and substantial contribution to the above revival. |
Persoonlijk ben ik veel dank verschuldigd aan Jan Dekker † voor het op het druktechnische spoor zetten van mijn filatelistische belangstelling, en aan Dick Hille Ris Lambers †) en Huig Tielman † voor de enorm inspirerende tegenkracht welke ze bleven bieden en zonder hetgeen de begrippen: drukrichting en rastermaat nooit die vorm hadden gekregen. |
|
Uit Uw Dubbelen Uw Verzameling VerDubbeld 1917 Mexico (Oficina Impresora de Hacienda, Mexico Stad) 1919 Tsjecho-Slowakije (Staatsdrukkerij, Praag) 1920 Bulgarije (Staatsdrukkerij, Sofia) 1922 Roemenie" (F.A.Bruckmann, Mu"nchen) 1922 Marocco (He'lio Vaugirard, Parijs) 1923 Egypte (Nederlandse Rotogravure Maatschappij, Leiden samen met Harrison and Sons, Ltd, Hayes) Op 6 September 1924 verschenen de eerste Nederlandse zegels in rasterdiepdruk: de tentoonstellingszegels, naar ontwerp van Jan Veth: 10, 15, 35c, [afb.3] gedrukt door Joh. Enschede' en Zonen, Haarlem. .br Op de zelfde dag verschenen ook de eerste Oostenrijkse zegels in rasterdiepdruk gedrukt door de Staatsdrukkerij, Wenen. .br Een essentiee"l kenmerk van rasterdiepdruk is het rakelmes dat gebruikt wordt om overtollige inkt van de drukcylinder af te schrapen. Om er voor te zorgen dat de rakel niet alle inkt van de cylinder weggeschraapt worden de te drukken vlakken opgedeeld in punten. Deze punten zijn met een goede loupe (5-10x vergroting) te zien. Duidelijk wordt dan dat de punten een bepaald patroon vormen resp. dat ze meer of minder dicht op elkaar zitten, en dat de richting waarheen de druk zich bewoog aan de hand van de uitvloeiing van de inkt tussen de rasterpunten is vast te stellen. .br De twee hoofdonderwerpen zijn derhalve: ^&raster\& (vorm, patroon, onderlinge afstand), en: ^&drukrichting\&. .s 1 ^&Rasters:\& .s 1 Een beeld dat is opgebouwd uit punten, niet vanwege het ontwerp doch vanwege bovengenoemde druktechnische beperkingen, is niet het ideaal van een drukker. Fijne lijnen en teksten worden onscherp. Rond 1914 werd de tekst in de kranten of tijdschriften nog vaak met boekdruk en de illustraties in rasterdiepdruk uitgevoerd. .br Het viel te verwachten dat geprobeerd zou worden om van dat raster af te komen. .br De reeds genoemde Nederlandse Rotogravure Maatschappij slaagde erin zo'n procede' te ontwikkelen waarbij een puntenraster niet meer nodig was. .br De zogenaamde "rasterloze" rasterdiepdruk (de term: rakeldiepdruk is daarom algemener en beter) werd bereikt door in de tekening diagonale lijnen en onregelmatige gevormde punten op te nemen. .br De Zwitserse Pro Juventute zegels, 30Rp van 1927 en 1928 [afb.4] waren "rasterloos" gedrukt door de Nederlandse Rotogravure Maatschappij, en waren hierbij de eerste Zwitserse zegels gedrukt in rakeldiepdruk en de eerste Zwitserse zegels gedrukt in Nederland. .br In 1929 zou een Pro Juventute serie nogmaals [afb.5] gedrukt worden in Nederland, ditmaal bij Joh. Enschede' en Zonen, en "normaal" gerasterd, terwijl pas in 1931 de later bekende firma Courvoisier SA, La Chaux de Fonds begon met Zwitserse zegels in rasterdiepdruk. .br De twee Zwitserse zegels zijn de enige zegels bij welke "rasterloos" gedrukt is door de Nederlandse Rotogravure Maatschappij. .br Echter rond 1929 werkte de Nederlandse Rotogravure Maatschappij samen met de Duitse drukpersen-fabrikant: Goebel AG, te Darmstadt. .br Goebel slaagde er in die tijd in om enkele drukpersen voor rasterdiepdruk (later ook plaatdruk) te slijten aan belangrijke postzegeldrukkerijen. Het zijn die drukkerijen die ook het rasterloze procede' toepasten: .br het Instituto Poligrafico dello Stato, te Rome, voor Vaticaanstad de frankeerzegels 5-75c van 1929. .br de Staatsdrukkerij, te Pretoria voor South Africa bijna alle zegels van 1929 tot en met 1948 .br de Talleres de Impresora de Estampillas y Valores, te Mexico Stad voor Mexico bijna alle zegels 1937-53, incidenteel zelfs nog later. .br Overigens had al sinds 1917 de Oficina Impresora de Hacienda dit rasterloze procede' voor Mexicaanse zegels gebruikt [afb.6]. .br "Rasterloze" rakeldiepdruk fungeerde soms als surrogaat voor plaatdruk. Bij South Africa kwam de 1929 serie in plaats van in plaatdruk gedrukte zegels in min of meer dezelfde tekening. .br Bij Liechtenstein was de volgorde omgedraaid: .br de in 1944 uitgegeven 2F en 3F met portretten van het Grootvorstelijk Paar zijn "rasterloos" gedrukt bij Courvoisier SA met een "normaal" raster voor de ondergrondkleur. In 1951 verschenen beide zegels nu gedrukt in plaatdruk bij de Oostenrijkse Staatsdrukkerij. .br "Rasterloze" rakeldiepdruk wordt nu nog toegepast, echter voornamelijk voor de ondergrond-kleuren in combinatie met plaatdruk. Zwitserland (b.v. 1964-66 gebouwen: S.Fr. 1.30,1.70,2.20) maar vooral bij de Tsjecho-Slowaakse zegels. .s 1 Rasters komen in een aantal verschijningstypen voor: .s 1 a. onregelmatig gevormd, als een mozaiek .s 1 b. ruitvormige punten, alle even groot .s 1 c. vierkante punten, wisselend groot, maar net geordend op een regelmatig rooster: het bekende autotypisch raster zoals overwegend gebruikt bij boekdruk (krantenfoto's) en offset. .s 1 d. vierkante punten, alle even groot, geordend als een gemetselde muur: het "baksteenraster" .s 1 e. vierkante punten, alle even groot, net geordend op een regelmatig rooster. .s 1 De punten kunnen, bij een bepaalde wijze van inkttoevoer, er uitzien als rondjes. .s 1 ^&Korrel- of Mozaiek-raster:\& .s 1 Mozaiek-raster komt voor bij de Egyptische zegels van 1923 met de beeltenis van Koning Fuad, gedrukt door de Nederlandse Rotogravure Maatschappij en Harrison and Sons, Ltd samen [afb.7]. .br En verder nog bij de Nederlandse 1978 45c Europazegels. .br Mozaiek-rasters vinden we niet bij boekdruk, plaatdruk of offset wel bij ^&gelatinedruk\& [*]. .br Veel van de tussen 1925 en 1960 door de Goznak drukkerij te Moskou in dit procede' gedrukte zegels (USSR, Mongolie" [afb.8], Tannu Tuva) hebben een mozaiek-raster. .br De meeste catalogi (Michel, Stanley Gibbons) verwarren deze druktechniek met of rasterdiepdruk of offset! .s 2 .s 1 * .br Op een glas- of celluloid-plaat zit een lichtgevoelige laag gelatine. Bij een droogproces krimpt de gelatine en komen er rimpels in die de functie van rasterputjes overnemen en inkt vast kunnen houden. Na belichting en harding van de gelatine en het afspoelen van het bichromaat, wordt de gelatine bevochtigd. De onverharde delen nemen water op en zwellen. Bij beinkting houden de geharde delen maar ook enigermate de onverharde delen de inkt vast. Gelatinedruk wordt als een vlakdrukprocede' beschouwd (net als b.v. offset) is het niet echt immers de inkt komt voor een groot deel vanuit de rimpels. Door de beinktingstechniek is het mogelijk om halftonen te krijgen. .s 1 ^&Ruit- of Unger-raster:\& .s 1 Het Unger-raster komt voor bij een groot aantal zegels gedrukt bij Goznak te Moskou (USSR [afb.9], Tsjecho-Slowakije) . .br Verder bij de Nederlandse Beatrix-zegels ontwerp P.Struycken en G.Unger, en bij de Belgische Boudewijn-zegels ontwerp Velghe (10,11,12f), en bij de Franse Saint-Lo 20c zegels. .s 1 ^&Autotypie-raster:\& .s 1 Zelden toegepast bij rakeldiepdruk, uitsluitend door Joh. Enschede' en Zonen. Het bekendst is de emissie Juliana Regina van Nederland, minder bekend zijn de Luxemburgse zegels: 1975 6F Groothertogin Charlotte en Prins Jean [afb.10]. .br In alle gevallen is nog een extra techniek toegepast. .br Ter versterking van het beeld zijn de contouren van de beeltenis, van de tekst, en van de waardeaanduiding omlijnd. .br In de beginperiode van de Juliana Regina zegels was ook de buitenrand van het kader omlijnd. Bij volgende oplagen is deze omlijning weggelaten. .s 1 ^&Baksteen-raster:\& .s 1 Het baksteen-raster vinden we bij een groot aantal zegels van Polen tussen 1951 en 1960 [afb.11]. Latere Poolse zegels in meerkleurendruk hebben vaak e'e'n of me'e'r kleuren in een baksteen-raster. Dit valt niet altijd direct op omdat de volvlakken vollopen. Ze verraden zich echter door de onregelmatige beeldranden. .br Buiten Polen vinden we dit type raster nog bij frankeerzegels van Brazilie" uit de 70-er jaren. .s 1 ^&Kruis-raster:\& .s 1 Het kruisraster is het meest voorkomende type. De hoek die de rasterdiagonalen maken met de "zegelhorizon" is meestal 45 graden. De horizontale en verticale randen van het zegelbeeld zijn daarom zeer regelmatig gekarteld, in tegenstelling tot b.v het baksteenraster. .br Bij meerkleurendruk worden de rasters van de verschillende kleuren nog wel eens onder een van elkaar verschillende hoek gezet: b.v. 15, 45, 75, en 90 graden. .br Bij Nederlandse zegels in rasterdiepdruk komt dit niet voor, wel bij zegels van b.v. Frankrijk of Japan. .br Bij e'e'nkleurige zegels komt een hoek anders dan van 45 graden nauwelijks voor. .br De 1e oplage van de Koning Fuad zegels van Egypte uit 1925 [afb.12] heeft het kruisraster min of meer horizontaal. .s 1 Voor het meten van rasters zijn verschillende technieken afhankelijk van het type raster: .s 1 - ^&Mozaiek\&: niet te meten immers onregelmatig per definitie .s 1 - ^&Unger\&: langs een raster-diagonaal, d.w.z. direct, het aantal punten per mm. .s 1 - ^&Autotypie\&: als kruisraster .s 1 - ^&Baksteen\&: langs de enige rasterdiagonaal, d.w.z. direct, het aantal punten per mm. .s 1 - ^&Kruisraster\&: .br er zijn 2 methoden: .s 1 direct: langs een raster-diagonaal het aantal punten per mm. .s 1 indirect: langs de horizontale of verticale beeldranden, het aantal kartels per mm. .br De indirecte methode werkt alleen met een hoek van 45 graden. .pg Met behulp van de volgende tabel zijn de metingen bij kruisrasters volgens de indirecte methode te herleiden tot die met de directe methode: .s 2 aantal punten (kartels) over een strekkende afstand:
Direct Indirect
1mm 2 mm 1 mm 2 1/2 mm
60 6 12 4 10 1/2
70 7 14 5 12 1/2
80 8 16 5 1/2 14
90 9 18 6 1/2 16
100 10 20 7 18
125 12 1/2 25 9 22
.s 1
^&Nederlandse zegels en hun rasters:\&
.s 1
De drukker van de Nederlandse zegels: Joh.Enschede' en Zonen gebruikte in de loop der jaren, in grote lijnen de volgende rasters:
.s 1
periode raster 1924-42,incidenteel later 90 1931-34? 72 1/2 1931-40 70 1940-42 67 1/2 1940,43-75, incidenteel later 80 1964-72 incidenteel,
1976 het hele jaar 100 1971 60 1977 tot heden 125 1980 eenmalig 62
Het verschil tussen 67 1/2, 70 en 72 1/2 is erg gering:
67 1/2 11.9 70 12.3 72 1/2 12.8 punten per 2 1/2 mm (indirect)
.s 1 Bij een aantal emissies vaak bij e'e'n en dezelfde waarde kunnen we verschillende rastermaten vinden: .s 1 1924 Veth R 90 en 125
1924 Lebeau R 67 1/2, 80 en 90
1933 Fotomontages R 72 1/2 en 90
1933 luchtpost driehoek R 72 1/2 en 70
1938 Kraai 12 1/2c R 90 en 80
1940 Konijnenburg R 80 en 90
1940 Tralie R 67 1/2 en 90
1946 van Krimpen R 80 en 100
1951 Cour Internationale
de Justice: Vredespaleis R 80, 100 en 125
1953 "en profil" R 80, 60 en 100
1966 ICEM R 80+90 en 100+90
1966 Kind R 80 en 100
1976 Crouwel R 100 en 125 [afb.13]
.s 1 ^&Niet-Nederlandse zegels en hun rasters:\& .s 1 Belangstelling voor rasters was in het buitenland, zij het beperkt, veel eerder aanwezig dan in Nederland. .br Met name in Oostenrijk (O"sterreichische Spezialkatalog 1968, Verlag Dr. Rudiger Wurth, Wenen) was al tijdens de looptijd van de klederdrachtenserie (1948) geconstateerd dat er twee rastermaten waren: R70 en R100.[afb.14] Tot 1951 R70 daarna R100, echter eind 60-er jaren kwam R70 weer terug bij de 5 en 7 schilling. .br Ook in het Verenigd Koninkrijk was in 1960 geconstateerd dat bij de bijzondere uitgiften van het Verenigd Koninkrijk, gedrukt door Harrison and Sons, Ltd, High Wycombe, een overgang had plaatsgevonden van R80 naar R100. .br Bij sommige in dezelfde tijd uitgegeven zegels van het Britse Gemenebest werd hetzelfde geconstateerd. .br Aparte catalogusnoteringen, in de Stanley Gibbons Elizabethan, van 1965 af: .br 1955 Singapore, frankeerzegels 10 en 50c (R80 en 100),overige waarden R80 .br 1954 Noord Borneo, frankeerzegels 30c (R80 en 100), overige waarden R80 .br 1960 Kenya, Uganda en Tanganyika, frankeerzegels 10 en 30c (R80 en 100), overige waarden R100. .br De beide eerste series zijn gedrukt door Harrison and Sons, de laatste door De La Rue, Londen. .br Bij de Engelse "Regionals" (1958-70) komt echter zowel R80 als R100 voor. .br De 2 1/2d, 3d, 6d, 9d, 1'3, 1'6, 1'9 hebben altijd R80, de 4d blauw op ongecoat papier ook. De 4d blauw, sepia, en vermiljoen op gecoat papier van Schotland, Noord Ierland, Guernsey, Man en Jersey hebben R80. De 4d blauw, sepia, en vermiljoen op gecoat papier van Wales hebben R100. De 4d vermiljoen op gecoat papier van Schotland bestaat met zowel R80 als R100. De 5d hebben alle R100. .br Over rasters bij de "Regionals" is in de Engelse literatuur nog niets te vinden. .br De Egyptische Koning Fuad zegels van 1925 hebben R70, kruisraster onder een hoek van of -5, of +5 of 45 graden. .br De Zeheri catalogus onderscheidt wel het horizontale raster, doch niet de twee verschillende standen. .s 1 ^&Voorbeelden:\& .s 1 Tenzij anders is aangegeven gaat het steeds om een kruisraster onder 45 graden. .br De hiernavolgende voorbeelden zijn, voor zo ver bekend, nog door niemand anders beschreven! .s 1 Beieren: 1914 Koning Ludwig III R60 en 70
Belgie: 1931 Koning Albert I R60 en 70
1936 Koning Leopold III R60 en 70
1953 Koning Boudewijn R70 en 80
Frankrijk: 1968 Saint-Lo 20c R105 Unger liggend
R105 Unger staand
R125 kruisraster 45 graden
Ierland: 1967 3d Keltisch Kruis
R80 horizontaal
R100 horizontaal
1966 5d Zwaard van Licht
R100 kruisraster onder 5 graden
R100 kruisraster onder 40 graden
1971 Gestileerde dieren R70 en 100
Noorwegen 1940 Leeuw R60 en 80
1959 Koning Olav V,Krone waarden R80 en 100
Polen: 1953 Onderwijs R80 R70 baksteen, v.l.n.r oplopend
R70 baksteen, v.l.n.r aflopend
1953 Porten geheel als vorige emissie
1957 Brandbestrijding R70 baksteen, v.l.n.r oplopend (beide cyl.)
R70 baksteen, v.l.n.r aflopend (beide cyl.)
R70 baksteen, v.l.n.r oplopend+aflopend
R80 beide cylinders
1953 Toerisme R70 baksteen, v.l.n.r oplopend (beide cyl.)
R70 baksteen, v.l.n.r aflopend (beide cyl.)
R70 baksteen, v.l.n.r oplopend+aflopend
R80 beide cylinders
R80+R70 baksteen, v.l..r. oplopend
1955 8e Ronde van de Vrede R80 R70 baksteen, v.l.n.r aflopend
1957 10e Ronde van de Vrede R80 R70 baksteen, v.l.n.r oplopend
Hongarije: 1963 Transport en Communicatie
R70, 80, en 90 R80 kruisraster 75 graden
USSR: 1961 frankeerzegels 12k R65 en 100
Indonesia: 1951 cijferzegels R70 en 80
1951 President Sukarno
R80 druk Joh.Enschede' en Zonen
R80 en 100 druk Pertjetakan Kebajoran
1956 dieren R80 en 100
1960 producten R80 en 100
Israel: 1965 Stadwapens R80 en 100
1971 Landschappen R70, 80, en 100
1980 Sheqel R70+70 en 70+80
Mexico: 1937 frankeerzegels
1-5c, Lp 20c rasterloos en R70 [afb. 15]
Japan: 1953 Luchtpost R70, 80, en 100
.s 1 ^&Drukrichting:\& .s 1 Drukrichting is het verschijnsel dat we aan de manier waarop de inkt uitvloeit op het papier ook de richting van de druk kunnen aflezen. .br Aan de drukrichting-kant is de druk vaak donkerder, en zijn de rasterpunten meestal volgelopen. Aan de niet-drukrichting-kant is de druk lichter en zijn de rasterpunten vaak extra duidelijk te onderscheiden. .br Ten opzichte van een normaal leesbaar zegelbeeld noteren we de 4 mogelijke drukrichtingen als volgt: .s 1 B=boven, O=onder, L=links, R=rechts. .s 1 [zie afb. 16] .s 1 Door het uitvloeien lijkt de inkt in bepaalde banen geleid te worden, de zogenaamde "golven" of zien we "vertakte bomen". .br Horizontale "golven" of een liggende "boom" komen overeen met de drukrichtingen L of R, verticale "golven" of een staande "boom" met B of O. .br Als we zover zijn dat we de richting horizontaal of verticaal hebben kunnen bepalen dan spelen de beide overige zijkanten geen rol meer. De rasterpunten zullen daar even duidelijk of onduidelijk zijn. .br De "boom" komt bij Nederlandse zegels nauwelijks voor, wel vinden we dit veel bij de zegels gedrukt door de Zwitserse drukkerij Courvoisier SA [afb.17]. .br Bij een duidelijke "boom" is uit de vertakking de precieze drukrichting op te maken: een rechtopstaande boom: O, een kopstaande boom: B. .br De drukrichting is tegengesteld aan de richting waarheen het papier zich beweegt als het de drukpers uitkomt. .br Dat deel van een zegelbeeld dat het eerst inkt ontving zit aan de drukrichtingskant. .br Het verschijnsel "drukrichting" is niet beperkt tot rasterdiepdruk. Overal waar drukcylinders gebruikt worden zijn vergelijkbare verschijnselen als hierboven te vinden. .br De Zwitserse ^&plaatdrukzegels\&, sinds 1936 aan de rol gedrukt bij de Postwertzeichen-drukkerij, te Bern vertonen alle duidelijke uitvloeiingen in e'e'n bepaalde richting. .br Bij een bepaalde opmaak van een cylinder zijn meestal twee drukrichtingen mogelijk omdat de drukcylinder omgekeerd gemonteerd kan worden. .br Bij sommige Nederlandse en Zwitserse zegels komen twee tegengestelde richtingen voor ^&zonder\& dat er sprake is van omdraaiing van een cylinder: .br Nederland: alle loketboekjes 1924-1951 .i 12 alle automaatboekjes tot en met boekje 26 .i 12 Europa zegels 1956, en 1957 .s 1 Zwitserland: bijna alle zegels in formaat 11 3/4 15/24 1937-55 [*] .br Dit komt doordat op de drukcylinder zegelbeelden in verschillende standen, b.v. rechtop op een gedeelte van de cylinder en kopstaand elders, ten opzichte van elkaar staan: zogenaamde "te'`te-be`'che". .br Vinden we verschillende haaks op elkaar staande richtingen dan moeten er of verschillende drukvormen gebruikt zijn waarbij tevens de opmaak 90 graden is gedraaid of op dezelfde drukvorm staan de beelden zowel liggend als staand. Dat laatste komt niet of nauwelijks, bij Nederlandse zegels in het geheel niet, voor. Bij de Nederlandse aerogrammen van 1971 45c Borobudur echter vinden we op de cylinder zowel de staande als de liggende stand! .s 3 * .br Zegelformaten kunnen 1-1-duidig aangegeven worden met behulp van de tandingmaat + het aantal tanden horizontaal/verticaal: .br 11 3/4 = de perforatiemaat, .br 15/24 = 15 tanden horizontaal resp. 24 tanden verticaal .s 1 ^&Nederlandse zegels en de drukrichting:\& .s 1 Voor de Nederlandse zegels werden 4 typen rasterdiepdrukpersen gebruikt door Joh. Enschede' en Zonen: .s 1 velinleg: "Palatia" (van Albert,Frankenthal,Pfalz)
vanaf 1924 een stuk of 12 verschillende machines
druk aan de rol:
"Albert Frankenthal" (van dezelfde fabrikant als de Palatia's)
1936-55
"Regina" (van Goebel AG, Darmstadt)
vanaf 1955
"Chambon" (van Messrs Chambon, Londen/Parijs)
1961-75, 1980 tot heden
.s 1 Tot 1971 werden de lage waarden in het A-formaat: 13 1/2:12 3/4 14/16 overwegend gedrukt op de Palatia's. .br Tot 1955 waren er incidenteel oplagen met druk aan de rol op de "Albert Frankenthal", echter na het in gebruik komen van de "Regina" werden de meest gebruikte frankeerwaarden op deze pers gedrukt. Vanaf 1963 werd ook vaak de "Chambon" ingeschakeld. .br Sinds 1971 worden alle waarden in het A-formaat aan de rol gedrukt, hetzij op de Regina hetzij op de Chambon. .br Rolzegels, aanvankelijk gemaakt door vellen zegels aan elkaar te plakken en daarna met een speciaal apparaat tot rollen te versnijden, werden sinds de komst van de Albert Frankenthal uitsluitend in continue-druk vervaardigd. .br De drukrichting voor de velinleg zegels in A-formaat is altijd B/O (liggend formaat) of L/R (staand formaat). Terwijl de aan de rol gedrukte zegels L/R (liggend formaat) resp. B/O (staand formaat) hebben. .br Variatie in drukrichting vinden we bij alle langlopende zegels in rasterdiepdruk. .br Druk aan de rol, aangegeven met ( ), naast velinleg binnen een serie vinden we slechts bij de volgende emissies: .s 1 1924 Veth (5,6 en 12 1/2c rolzegels; 5c velzegel)
1924 Lebeau (1 1/2, 2 1/2, 3, 7 1/2c rolzegels; 7 1/2c velzegel)
1940 Konijnenburg (5c rol- en velzegel)
1940 Tralie (7 1/2c rolzegel; 7 1/2, 10, 22 1/2, 25, 40c velzegels)
1946 van Krimpen (2, 4, 5, 7 en 8c rolzegels;
2, 3, 4, 5, 7, en 8c velzegels)
1949 en face (10c rolzegel)
1953 en Profil (10, 12, 15, 20, 25 , 30c vel- en rolzegels,
40, 45, 50, 60, 70 , 80 en 95c rolzegels)
.s 1 Sommige waarden bestaan slechts aan de rol gedrukt: .i 3 1940 Tralie 2 1/2c, .i 3 1953 en Profil: 18 en 24c .br Met behulp van de drukrichting kan b.v. bij de "en Profil" serie onmiddellijk worden vastgesteld of een waarde van 40 ct of hoger een rolzegel is of een velzegel. .br Bij de gelegenheids- en toeslagzegels komt het gebruik van verschillende drukpersen, en daardoor verschil in drukrichting, minder vaak voor: .s 1 .b.v. 1969 Kind [afb. 18]
12c loketvel B ;blokken R
15c l " O ; " R
25c " R ; " B
De loketvellen zijn gedrukt op de Chambon-pers, de blokken op de Regina-pers. .s 1 Niet alleen verschillen in drukpers, doch ook verschillen in opmaak tussen loketvel en rol of tussen loketvel en blokken kunnen aanleiding zijn voor loodrecht op elkaar staande drukrichtingen: .s 1 b.v.
1971 Europa
25ca loketvel O ; rol R
Zowel loketvel als rol gedrukt op de Regina-pers.
1972 Nationale Driekleur
20c loketvel L ; rol O
25c " R ; " O
Zowel loketvel als rol gedrukt op de Regina-pers.
1978 Rode Kruis
55c loketvel B ; blok L
Zowel loketvel als blok gedrukt op de Regina-pers.
.s 1 ^&Niet-Nederlandse zegels en hun drukrichtingen:\& .s 1 Net als bij de Nederlandse langlopende zegels worden in het buitenland vaak verschillende drukpersen ingezet. In sommige landen uitsluitend met velinleg, sommige uitsluitend met druk aan de rol, zelden allebei. .br Enkele voorbeelden: .s 1 Verenigd Koninkrijk: .s 1 De frankeerzegels (kleinformaat) zijn bijna zonder uitzondering aan de rol gedrukt. .br Slechts het Wedgewood boekje van 1972, en enkele oplagen uit 1934 zijn op velinlegpersen gedrukt. .br Loketvellen hebben meestal drukrichting B, automaatboekjes in het algemeen zowel L als R vanwege de te'`te-be`'che opmaak op de drukcylinder, loketboekjes zowel B als O vanwege de te'`te-be`'che opmaak op de drukcylinder, verticale rollen hebben B of O, horizontale rollen L of R. .s 1 Hongarije: 1963 Transport en Communicatie .s 1 De in Budapest gedrukte zegels zijn alle met velinleg gedrukt, alle 4 drukrichtingen kunnen voorkomen [afb.19]. Enkele waarden, in een kleiner formaat en bedoeld als rolzegel, zijn gedrukt in Leipzig aan de rol. .br Deze emissie die al weer 20 jaar meeloopt biedt een specialisatie-gebied bij uitstek zowel vanwege de rasterverschillen, als de drukrichtingen en de verschillen in papierrichting en UV-reactie! .s 1 Indonesia: 1951 President Sukarno .s 1 Van 1951 tot 1953 verzorgde Joh. Enschede' en Zonen de druk van deze zegels met velinleg op de Palatia. Drukrichting: L. .br Vanaf 1957 werden de zegels aan de rol gedrukt op de Chambon-pers van Pertjetakan Kebajoran. Drukrichting: B of O. .s 1 ^&Besluit:\& .s 1 Belangstelling voor en studie van de eigentijdse zegels was sinds de 30-er jaren in Nederland op een uiterst laag pitje komen te staan. .br Door een afkeer van en onbegrip voor "moderne" druktechnieken kreeg een overwaardering van "klassiek", in Nederland de overhand. .br De tijd werd als het ware stilgezet: bij 1924 hield het op. .br Om ons heen, zoals b.v. in het Verenigd Koninkrijk, gebeurde dit niet. De in 1934 aangevangen postzegelfabrikage met behulp van rasterdiepdruk ondervond een grote filatelistische belangstelling. .br De posttechnische ontwikkeling stond daar niet stil, er werd gee"xperimenteerd met zegels ten behoeve van de postmechanisatie. .br De eigentijdse zegels kwamen volop in de belangstelling, en het bleef niet bij wat men dan soms "superspecialisten" noemt, doch ook de catalogus uitgevers zoals Stanley Gibbons haakten in op deze belangstelling: In 1965 verscheen de "Elizabethan", vervolgens het "kwartet": Queen Victoria (1963), The Four Kings(1967), Queen Elisabeth II (pre-decimal)(1970), Queen Elisabeth II (decimal)(1976). In Nederland gaf de postmechanisatie (vanaf 1962, Gouda experiment) aanleiding tot een hernieuwde belangstelling. De studiegroep UV/Postmechanisatie werd in 1969 opgericht en bleef lang een wat vreemde eend in de filatelistische bijt al was het slechts vanwege de mysterieuze UV-belichting op tentoonstellingen. De automaatboekjes (1964) en de genummerde rollen voor loketafgiften-apparaten (1965) zouden uiteindelijk voor een comeback van de eigentijdse filatelie zorgen. Jan Dekker was een van de grote pleitbezorgers hiervoor in die jaren. Begin 70-er jaren werden de studiegroepen Automaatboekjes en Rolzegels (1973) en Velrandbijzonderheden (1976) opgericht. In de afgelopen 10 jaar is hard gewerkt om een achterstand van 50 jaar in te halen. Het op stapel staande "Nieuwe Standaardwerk van de Nederlandse Postwaarden" hoopt mede een neerslag te zijn van deze enorme krachtsinspanning waaraan door zeer velen zeer enthousiast gewerkt is en wordt. |
1] Het gebouw van de Nederlandse Rotogravure Maatschappij,te Leiden 2] 1914 Beieren: 1M Ludwig III 3] 1924 Nederland: 10c Tentoonstelling 4] Fragment 1927 Zwitserland: Pro Juventute 30Rp, "rasterloos" 5] 1929 Zwitserland: Pro Juventute 20Rp, druk Joh. Enschede' en Zonen 6] 1917 Mexico: 2c frankeerzegel, "rasterloos" gedrukt 7] Fragment 1923 Egypte: 20c Koning Fuad, mozaiek-raster 8] Zegel van Mongolie" in gelatinedruk bij Goznak, Moskou. 9] Fragment zegel van de USSR met Unger-raster 10] Fragment 1975 Luxemburg: 6f Groothertogin Charlotte, autotypie-raster+kaderlijn 11] Fragment zegel van Polen met baksteen-raster 12] Fragment 1925 Egypte: 15c Koning Fuad links: rasterhoek 5 graden rechts rasterhoek 45 graden 13] Fragment van de 1976 Nederland: Crouwel 5c Links: R100 Rechts: R125 14] Fragment van de 1948 Oostenrijk: 1s Klederdrachten. Links: R70 Rechts: R100 15] Fragment 1937 Mexico: 20c Luchtpost Links: "rasterloos" Rechts: R70 16] Fragment 1967 Nederland: 15c en Profil fosfor Links: drukrichting L Rechts: drukrichting O 17] Fragment zegel van Luxemburg, druk Courvoisier SA, met "vertakte boom" 18] Fragment 1969 Nederland: Kind 12c Links: velzegel drukrichting B Rechts: blokjezegel drukrichting R 19] 1963 Hongarije: Transport en Communicatie |
|
Inleiding rasterdiepdruk - Introduction to Photogravure Van de druktechnieken zijn de 3 voornaamste categoriën - hoogdruk, vlakdruk en diepdruk. Boekdruk als hoogdruk techniek wordt voor het drukken van postzegel nauwelijks meer gebruikt. Van de vlakdruk-techniek is alleen nog offset volop in gebruik. Een vroege versie van vlakdruk waarbij de fotografie een grote rol speelde was lichtdruk. Slechts 2 postzegeldrukkerijen hebben dit procedé gebruikt! Bij de diepdruk technieken maken we onderscheid tussen plaatdruk waarbij dikke, stroperige inkt gebruikt wordt die in de verdiepte delen moeten worden gedrukt en rakeldiepdruk waarbij licht vloeibare inkt vastgehouden moet worden in de verdiepte delen. |
We have 3 main categories of printing depending on whether the printing surface is raised, flat or recessed. Typography as the main representative of the first category is hardly ever used for stamp printing nowadays. Offset-litho as the main evolution of lithography represents printing from a flat surface and is still a major printing method. The early other flat process had been 'phototypy' or printing from a prepared gelatine plate and that process was only used by 2 stamp printers! The recessed method of printing can be divided in tweo mainstreams - the strict recess or intaglio using thick ink that must be pressed in the engraved areas and photogravure with a very liquid ink that must be kept from overflowing the engraved areas. |