5c Briefkaart en 17 1/2c Scheepje

NMPh 1930 pag. 6 G.A. de Mol "Postzegelaanmaak in Indië in de oorlogsjaren"

"Naar aanleiding van de op het oogenblik in gang zijnde pogingen om den aanmaak van postwaarden in Indiëzelf te doen plaats hebben, waarover wij in de laatste nummers bericht hebben, zond ons de heer ir. G.A. de Mol te Koeta Radja het volgend zeer belangwekkende nieuws, dat voor het meerendeel van ons inderdaad nieuw zal zijn. Toen in oorlogstijd tussen 1914 en 1918 de voorraad van sommige postzegels [10 cent en 17 1/2 cent] en poststukken [briefkaart 5 cent] aanmerkelijk begon te slinken, maakte de postadministratie zich hierover terecht ongerust en zon op middelen ter aanvulling. Zij wendde zich allereerst tot de Topografische Dienst met de vraag, of het mogelijk zou zijn, de bovengenoemde postwaarden aan te maken, volkomen gelijk aan de in Nederland gedrukte. Waarschijnlijk zijn er toen proeven genomen en daaruit gebleken, dat aan den eisch van volkomen gelijkheid niet kon worden voldaan. Hierop richtte men zich tot het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel te Buitenzorg, welks reproductie-atelier daarna in aanmerking kwam voor het gestelde doel. Verschillende conferenties werden gehouden. Daar deze laatste inrichting slechts over kleinere drukpersen beschikte, kwam men tot de regeling dat 's Lands Drukkerij de zegels en briefkaarten zou drukken, doch dat genoemd reproductie-atelier de cliche's, waarvan de aanmaak zeer goed gelukt was, zou vervaardigen. Aldus geschiedde. Van de 5 cent briefkaart moesten 7.000.000 stuks per kwartaal worden afgeleverd. Hoelang dit plaatsvond, is aan ir. de Mol onbekend, doch men mag aannemen, dat vele millioenen in gebruik genomen zijn. Het reproductie-atelier van het Dep. v.L., N. en H. heeft ongeveer een jaar lang elke twee weken plm. 10 nieuwe cliche's afgeleverd. Deze lijncliche's op zink mogen zeer mooi genoemd worden. De postzegels van 10 en 17 1/2 cent zijn nooit zoover gekomen; de 10 cent heeft het zelfs niet verder gebracht dan tot fotografische afdruk op zink. De 17 1/2 cent is werkelijk tot cliche geeetst en in zwart proefgedrukt, waarvan een bijgesloten strip van 20 stuks getuigenis aflegt. Zowel briefkaart als zegels zijn herkenbaar aan een geheim teeken. Bij de eerste ontbreken n.l. de punten bij de onderste krullen, bij de zegels is in de midden-bovenste golf van de haarwrong een extra lijntje aangebracht [zie bijgaande teekeningen]. Naar ir. de Mol verder schrijft zijn te Buitenzorg nog een aantal foto's, cliche's, proefdrukken e.d. aanwezig. Bij 's Lands Drukkerij zal ook nog wel wat te vinden zijn. Zou een en ander niet, voor het verloren gaat, behooren ondergebracht te worden in het Postmuseum? De vermelde strip van 20 van de 17 1/2 cent bestaat uit twee rijen van 10 stuks in zwarte boekdruk op wit papier, ongetand. Het blok heeft links, rechts en onder een breeden blanco rand, boven een rand van ruim 1/2 cm, met boven de rechtsche 5 zegels een zwart e stippellijn. Van de briefkaart was bijgevoegd een stuk wit kartonpapier met twee afdrukken van de kaart van 5 cent boven elkaar in zwart. Eveneens een stuk creme papier met op dezelfde wijze twee afdrukken in bruinlila. De witte punten bij het waardestempel van 5 cent ontbreken bij de in Indiëaangemaakte kaarten niet alleen bij de beide onderste krullen, maar naar wij opmerkten ook de bovenste. Het zou teveel plaats vergen, de stukken hier af te beelden; wij volstaan daarom met de schetsteekeningetjes. Wij danken ir. De Mol ten zeerste voor zijn interessante mededeelingen en het toezenden der genoemde stukken".

NMPh 1930 pag. 81 W. Weigand, in de rubriek Poststukken

"Naar aanleiding van het vermelde onder "Postzegelaanmaak in Indië in de oorlogsjaren" op blz. 6 van den loopende jaargang deelde dr. W. Weigand te Bandoeng mij o.a. het volgende mede: Of werkelijk van de 5 cent briefkaart 7 millioen stuks per kwartaal werden afgeleverd, wordt betwijfeld. Getracht wordt de officiele stukken ter inzage te krijgen, waarna nadere mededeelingen zullen volgen. In het jaar 1926 heeft dr. W. de geheele correspondentie van een gefailleerde import-firma in Soerabaja verkregen en aan de hand van de daarbij gevonden groote hoeveelheid briefkaarten het volgende kunnen vaststellen.

eerste gevonden laatste gevonden dat. v. gebruik dat. v. gebruik 1. uitg. 1913, 5c. karmijn op rose k. (Ascher 24) ....... 7.5.'21 2. Oorlogsuitg. 5c. karmijn 16.9.'18 8.10.'20 (Ascher 27a) 3. Oorlogsuitg. 5c. zegelr. 1.5.'19 8.11.'20 (Ascher 27b) 4. Uitg.'20,5c. karmijn 23.6.'19 ........ op geelachtig karton

Vergelijk het hiervolgend diagram.

1918 1919 1920 1921 1922 |............|...........|............|............|

1. ——————————————— 2. —————————– 3. ——————— 4. ———————————–

Daaruit volgt dus: De 1e oorlogsuitg. is ongeveer in de 2e helft van 1918 uitgegeven, de 2e ongeveer 1/2 jaar later, beide evenwel nog gedurende het in omloop zijn van de uitg. 1913. In de laatste maanden van 1920 zijn de beide oorlogsuitg. reeds verbruikt. Ondertusschen was de oorlog afgeloopen, goede grondstoffen weer te verkrijgen, nieuwe kaarten op geelachtig karton kwamen begin 1919 in Indië. Tijdens den overgang der jaren 1919-1920 zijn de 4 verschillende 5 cent kaarten tegelijkertijd in omloop geweest, midden 1921 is alleen maar nr. 4 verkocht, nrs. 1-3 waren op."

NMPh 1930 pag. 104 W. Weigand, in de rubriek Poststukken

"Over het onderwerp "Postzegelaanmaak in Ned. Indiëin de oorlogsjaren" mochten wij van officiele zijde het volgende ontvangen: "Inderdaad heeft de aanmaak van briefkaarten in Ned. Indiëplaatsgevonden, omdat aanvulling van de voorraad uit Nederland in de oorlogsjaren zeer onregelmatig plaats vond. De machtiging tot aanmaak in Ned. Indiëwerd verleend bij Gouvernements Besluit van 12 juni 1918 nr. 15, en wel voor een aantal van 3 millioen briefkaarten met zegelafdruk 5 cent. Tusschen 26 juni en 18 juli van dat jaar werden 1 millioen op de Landsdrukkerij te Batavia vervaardigd. Deze briefkaarten zijn gedrukt op rose karton [kleur lichter dan die van de in Nederland vervaardigde kaarten]. De druk [karmijnrood] is minder scherp dan die van in Nederland vervaardigde kaarten. Deze in Indiëaangemaakte briefkaarten zijn voor zoover ik kan nagaan kort daarna in 1918 in omloop gebracht. De resteerende 2 millioen briefkaarten werden tot juni 1919 door de Landsdrukkerij vervaardigd, nadat bij Gouvernements Besluit van 17 februari 1919 nr. 4 was bepaald dat die 2 millioen zouden worden aangemaakt onder toezicht van een commissie bestaande uit door het Hoofd van den PTT-dienst aan te wijzen ambtenaren of beambten van dien dienst. De 2 millioen zijn gedrukt op geelachtig wit karton, druk steenrood eveneens minder scherp dan die van de in Nederland vervaardigde briefkaarten. Overigens zijn ze te onderkennen aan het ontbreken van de punt in de zegelafdruk als door ir. Mol aangegeven. Voor zoover na te gaan zijn de 2 millioen in Mei/Juni 1919 in omloop gebracht.

NMPh 1932 pag. 236-237 H.W. Borel "Het Postmuseum in Bandoeng"

"Toen er in den grooten oorlog gebrek aan postzegels dreigde te ontstaan, werd de hulp ingeroepen van het departement van landbouw; het is daar echter bij een proef gebleven, omdat de aanvulling weder tijdig plaats vond uit Nederland. Genomen is daar een zegel van 17 1/2 cent, welke kleur zich er het best toe leende; deze werden opgeplakt in 3 blokken, ieder van 2 rijen van 10 zegels en gefotografeerd, waarvan verder een cliché werd vervaardigd. Aanwezig is een vel van die 3 blokken met bruine tusschenruimte, waarop de tanding van de zegels duidelijk uitkomt, in bruin op dik, wit, glanzend papier. Dito in zwart zonder gekleurde tusschenruimten. Poststukken. Tegelijk met bovenstaande proeven van postzegels werd ook getracht briefkaarten aan te maken; hierbij is het niet bij proeven gebleven, maar tot den aanmaak is ook werkelijk overgegaan, de bekende briefkaart 5c van 1918. Het cliché hiervoor werd eveneens aangemaakt bij het departement van landbouw en twee onder elkaar tot een drukplaat aaneengezet. Afdrukken hiervan als proef op dun, glanzend papier 2 onder elkaar, in rood, ook in zwart op dik, glanzend papier. Bij de landsdrukkerij werden cliché's van 4 stuks gevormd, waarvan een proefblad in rood op dik cartonpapier aanwezig is. Zie terzake de interessante mededeeling van ir. De Mol in het Januari-nummer van 1930, terwijl onlangs dr. Weigand zich persoonlijk van een en ander te Buitenzorg heeft kunnen overtuigen. De maker van de cliché's wist zich nog te herinneren, dat hij de witte puntjes in de hoekkrullen had moeten wegwerken!"

Jubileumboek 1932 "Postzegelkunde en Postwezen"

pag. 438-441 H.W. Borel "Het Nederl. Indische Postmuseum"

"Ook het departement van landbouw te Buitenzorg heeft proeven geleverd van de tegenwoordige zegels, waarvan ook enkele blokstukken aanwezig zijn. Ik wil hier in dit verband nog noemen de eenige in Indiëaangemaakte briefkaart van 5 cent rood, toen de aanvoer uit Nederland dreigde uit te blijven; dit is echter geschied door de landsdrukkerij te Weltevreden. De kaart is kenbaar aan het ontbreken van het kleine witte puntje in de krul van de beide onderhoeken. Een proef hiervan op dun papier is ook aanwezig."

Geschiedenis 1918-1925:

Jaarverslagen van de Topografische Dienst in Ned. Indië:

1917 pag. 144 De verrichtingen bij de Topografische Inrichting

"De eischen door allerlei takken van dienst gesteld aan het voortbrengensvermogen der Inrichting namen ook dit jaar weer toe. De grens van dat vermogen is nu echter wel beeikt zoolang geen aanvulling van drukpersen komt. Wel werd van het Departement van Kolonien mededeeling ontvangen dat een van de gevraaagde persen reeds in 1916 was aangekocht, doch de uitzending daarvan -hoezeer ook gewenscht- is tot heden niet mogelijk gebleken. In het algemeen bleef het gevolgd van de bemoeienis van het Aanschaffingskantoor van het Departement beneden verwachting. Door m bemiddeling van het kantoor in New York werd zelfs geen enkel stuk ontvangen, zoodat op andere wijze voorziening moest worden getroffen, wilde men voorkomen, dat het bedrijf zou moeten worden stopgezet. In verband daarmede werd bij Gouv. besluit van 18 april 1917 No. 37 aan het Hoofd der Reproductie bij het Hoofdkantoor van dezen dienst opdracht verstrekt om zich naar Japan te begeven, ten einde daar, in stede van de eischgoederen, welke het Departeme nt van Kolonien niet kon uitzenden, zooveel mogelijk overeenkomstige goederen aan te koopen. Deze maatregel had het gewenschte gevolg. Op het einde van het verslagjaar waren de magazijnen ruim voorzien van verbruiksartikelen als papier, druk-en teekenbehoeften, chemicalien enz. van goede soort, zoodat men volvertrouwen het jaar 1918 kon ingaan. De aanvulling met de zoozeer benoodigde drukpersen werd voorbereid, doch zekerheid omtrent de uitzending kon door de moeilijke tijdsomstandigheden nog niet worden verkregen."

1917 pag. 145 Photografische werkplaats

"Voor de photografische werkplaats is ter vervulling van de nog bestaande vacature de uitzending uit Nederland gevraagd van een bekwaam en geschikt vakman. Overigens werd het personeel niet uitgebreid."

1917 pag. 146 Lithografische werkplaats

"De sterkte van het personeel bleef onveranderd. Voor de nog opengebleven plaats in de betrekking van steendrukker werd evenals bij de photografische werkplaats een bekwaam vakman uit Nederland gevraagd. Ten gevolge der tijdsomstandigheden bleef de uitzending van de uit Europa verwacht wordende persen en andere machines uit, behoudens een pers ten behoeve van de boekdrukkerij, die einde verslagjaar in gebruik kon worden gesteld."

1918 pag. 99 De verrichtingen bij de Topografische Inrichting

"De in het vorig verslagjaar heerschende toestand van overbelasting, vooral van de drukkerij, bleef ook dit jaar bestaan. Het niet uitzenden van eene, reeds in 1916 aangekochte, offsetdrukmachine van groot formaat met automatischen vellenaanleg, ,werd ten slotte verklaard door het bericht dat de Engelsche Regeering er beslag op had gelegd voor de vervaardiging van eigen kaarten, toen de pers in Southampton gereed stond voor verscheping. De overige als "eischgoed" bestelde persen bereikten evenmin Indie. Er werd van het personeel der Inrichting gedurende dit verslagjaar dan ook weer de uiterste krachtsinspanning gevraagd om zooveel mogelijk te kunnen voldoen aan de steeds stijgende eischen, door het Leger en door de overige Departementen gesteld, ingevolgde het Gouverments besluit van 20 april 1917 No. 17. In weerwil van de door het personeel betoonde toewijding, kon niet worden voorkomen, dat verschillende omvangrijke opdrachten voor het Departement van Onderwijs en Eeredienst in het belang van de volksontwikkeling, onafgedaan moeten blijven, totdat door het geleidelijk aankomen van de bestelde drukmachines, het aantal daarvan meer in overeenstemming zal zijn met de behoefte, welke dringend wordt gevoeld."

1919 deel I pag. 74 De verrichtingen bij de Topografische Inrichting "De in het vorig verslagjaar geslaakte verzuchting over het jarenlang uitblijven van de verschillende als eischgoed aangevraagde drukmachines, wees erop, dat een toestand van groote onevenredigheid is ontstaan tusschen den omvang der opdrachten en de capaciteit der inrichting, waardoor de leiding zeer bezwarend wordt gemaakt. Eenige vooruitgang valt te constateren door de ontvangst gedurende het verslagjaar van een Amerikaansche offsetmachine en eenige offsethandpersen, welke buiten bemiddeling van het Departement van Kolonien werden aangeschaft, en de uitzending van één offsethandpers door het gouvernementsaankoopbureau te New York. Van dit laatste bureau werd ook bericht ontvangen, dat in December 1919 te New York eene overeenkomst tot levering van een offsetdrukmachine was gesloten. Door toeneming van de opdrachten in minstens even sterke mate als de genoemde uitbreiding van capaciteit, werd echter nog geen oplossing van de moeilijkheid verkregen, zoodat verdere uitzending van materieel dringend noodig blijft."

1920 pag. 70 De verrichtingen bij de Topografische Inrichting

"In den toestand van overbelasting der inrichting en in het bijzonder van de drukkerij, waarvan vorige jaren werd gevraagd, kwam nog geen noemenswaardige verbetering. Een offsetsnelpers werd begin 1920 uit Amerika ontvangen en opgesteld. Aan den achterstand kwam deze echter niet ten goede, daar de vermeerderde capaciteit nog werd overtroffen door de vermeerderde behoefte, alleen al aan muntbiljetten van 1/2 gulden, waarvan de aanmaak in het begin van het verslagjaar met spoed moest worden ter hand genomen. Geruimen tijd werd daarvoor tot 's avonds laat gewerkt. Op het eind van het verslagjaar werd de uitzending van verschillende drukmachines uit Nederland gemeld, zoodat mag worden verwacht dat in 1921 aanmerkelijke verbetering zal intreden, indien de voor de opstelling benoodigde ruimte kan worden verkregen, waartoe de noodige voorstellen zijn gedaan."

1920 pag. 73 Lithografische werkplaats

"Opgave van het werk, dat in 1920 voor verschillende takken van dienst werd verricht.

Dept. van Financiën. 433.500 vellen van 55 muntbiljetten van 1/2 gulden"

1921 pag. 53 De verrichtingen van de Top. Inrichting c. lithografische werkplaats

"Opgave van het werk, dat in 1921 voor verschillende takken van dienst werd verricht.

Dept. van Financiën.

Muntbiljetten van 50ct Schatkistpromesse in 3 soorten Handelszegels van 10ct t/m f200.- [26 soorten] Plakzegels van 15ct [overdruk 10ct.] 6 grafieken Verslag Opiumregie 1920"

1922 pag. IX Algemeen Overzicht

"Ter verhooging van de inkomsten:

5. werd door den Gouverneur-Generaal bepaald, dat reproductiewerk voor alle takken van 's Lands dienst voortaan zooveel mogelijk zal moeten geschieden bij den Top. dienst [Rondschrijven 1e G.S. dd 22/1-'22 No. 206/IIID, Bijblad 10263]"

1922 pag. 56 De Topografische Inrichting

"Bij regeeringsschrijven van 12 juli 1922 No. 1960/IIID werd bekend gesteld, dat de Gouverneur-Generaal den tijd nog niet gekomen achtte, om eene definitieve beslissing te nemen inzake het denkbeeld om de Topografische Inrichting om te vormen tot een "Landsrepoductiebedrijf" zooals dat door de Commissie voor die instelling was ontwikkeld, terwijl van eene overbrenging van deze inrichting naar het Departement van Gouvernementsbedrijven voorshands behoorde te woerden afgezien."

1923 pag. V Algemeen Overzicht.

"Voorts werd bij een 2tal nader genomen Regeeringsbeslissingen bepaald, a. dat al het opnemingswerk van niet speciaal technischen aard ten behoeve van andere takken van dienst zooveel mogelijk door den Top. dienst moet worden verricht en dat geen personeel voor dergelijke werkzaamheden nieuw in dienst mag worden genomen zonder dat vooraf overleg is gepleegd met het Hoofd van dien dienst. b. dat, in het belang van een betere opbewaring en catalogisering alle voor 's Lands dienst vervaardigde zink- en kopercliché's bij den Top. inrichting zullen worden opgelegd, van welken regelslechts in zeer bijzondere gevallen mag worden afgeweken."

1923 pag. 65 Reproductiewerkzaamheden

"Vermelding verdient nog, dat als uitvloeisel van de in het algemeen overzicht aangehaalde Regeeringsbeslissing werd overgegaan tot het inrichten van een afdeeling, waarin alle voor 's Lands dienst vervaardigde zink- en kopercliché's worden verzameld, geregistreerd en zoodanig opgelegd, dat de beschadiging [zooals door onoordeelkundige opstapeling elders meermalen het geval was] wordt voorkomen; bovendien ondergaan de zinkcliché's voor de opbewaring een bewerking met asfaltvernis, teneinde tegen oxydatie gevrijwaard te blijven."

1924 pag. 48 c. De lithografische werkplaats.

"Vervaardigd werden oirkonden voor de Technische- en Rechtshoogeschool, proeven van speelkaarten, benevens verschillende ontwerpen van boekbanden, terwijl ten slotte het ontwerpen van geldswaardig papier [recipissen, zegels, schatkistpromessen] voor het Dept van Financiën vermelding verdient. Dat de werkprestatie der persen tot een voorheen ongekende hoogte kon worden opgevoerd, moge blijken uit haar aantal stilstanduren, dat slechts heeft bedragen [292 werkdagen]: voor de 4 steendruksnelpersen 1,6% en voor de 7 offset-snelpersen 7,0%."

1924 pag. 49 d. De illustratiedrukkerij.

"Na terugkomst van verlof van den adj. o.o. fotograaf R.J.R. Smit, die in Nederland bij de drukkerij Spaarnestad te Haarlem een leergang in rotogravuredruk had gevolgd, kon -na eenige wijziging en verbetering in de reeds jaren bestaande installatie- de rotogravuredrukkerij in werking worden gesteld. De rotogravuredruk, die in Nederland reeds een gevestigde plaats naast de verschillende andere drukmethoden inneemt, is tot heden in Ned.-Indiënog bij geen enkele particuliere drukkersfirma ingevoerd, zoodat de Top. inrichting de eenige is, die deze drukmethode kan uitvoeren. Voor het dep. van Financiën werden in het afgelopen jaar naast handels- ook de nieuw ingevoerde statistiekzegels volgens deze methode gedrukt. Vanwege het ingewikkelde procedé geeft deze methode een waarborg tegen vervalsing, zoodat speciaal voor waardepapieren deze rotatiediepdruk de aangewezen methode is. .... Voor rekening van het hoofdkantoor van de Posterijen werden ten behoeve van het Postcongres te Stockholm geillustreerde reclameboekjes vervaardigd,.... Het aantal stilstanduren van de persen bedroeg voor de Babcocks 0,7%, voor de degelpersen 5,9%... Ingevolgde het bepaalde bij R.S. van den 1sten G.S. dd 6 November 1923 No. 2650/IIID werden in de clichébewaarplaatsen een groot aantal van de door verschillende departementen gebezigde koper- en zinkcliché's geregistreerd en opbewaard. Het aantal bedraagt thans 8000, waarvan de gemiddelde waarde op f25.- per stuk gesteld kan worden. Voor dit moeizaam vergaard kostbaar bezit, dat geregeld vermeerdering zal ondergaan, geadministreerd dient te worden en een driemaadelijksch onderhoud eischt, zal eenig personeel uitgetrokken dienen te worden, wil de collectie haar waarde voor Indiëbehouden."

1925 pag. VII Algemeen Overzicht.

"....., het reproductiebedrijf 1),.....

1) Voorheen topografische inrichting [G.B. van 21 mei 1925 No., 5]."

1925 pag. XIII Algemeen Overzicht.

"6. Ingevolgde den wensch der Regeering werd door den directeur van Gouv. bedrijven bij besluti van 24 Februari 1925 No,l 11/A/O een commissie benoemd om in studie te nemen een samenvoeging van de drukkerijen van de Landsdrukkerij en van de Top.dienst. Deze commissie diende 15 mei d.a.v. haar verslag in, waarin zij deze samenvoeging op grond van verschillende overwegingen ontraadde, doch maatregelen aangaf, welke bezuininging bij het vervaardigen van 's Lands drukwerk mogelijk zouden maken. In verband hiermede stelde zij voor over te gaan tot instelling van een volledige samenwerking en juist overleg tusschen de drukkerijen der Landsdrukkerij, van de Top. dienst en van de Volkslectuur. Nadat de Regeering van Hare instemming met het denkbeeld had doen blijken, werd door den directeur van Gouv. bedrijven een taak voor deze commissie ontworpen, welke ult. 1925 nog een onderwerp van overleg uitmaakte tusschen de betrokken departementen."

1925 pag. 53 Verrichtingen van het reproductiebedrijf.

"Leiding en beheer. Vanaf 1 januari werd de commercieele boekhouding officieel bij het bedrijf ingevoerd. Het daartoe strekkende G.B. van 27 mei 1925 No. 5 geeft tevens de grondslagen aan voor den arbeid den inwendigen dienst, de bedrijfsvoering en de administratie en is daarom van fundamenteel belang voor het bedrijf. Bij dat besluit werd ondermeer het navolgende bepaald.

a. Het reproductiebedrijf van de Topografischen dienst, waarbij de administratie op commerciele grondslag wordt gevoerd, is bestemd om te voorzien in de behoefte van den Indischen staatsdienst van allen niet zuiver typografischen reproductiearbeid. Deze arbeid omvat in de eerste plaats de verveelvuldiging van de door den Topografischen Dienst samengestelde topografische-, overzichts-, en schetskaarten van den Ned.-Indische archipel; voorts die van alle andere kaarten, atlassen, teekeningen, grafieken, platen en foto's, zoomede de vervaardiging van geldswaardige papieren, brevetten, cliché's, lantaarnplaten en ander illustratief werk. Losse typendruk [typografie] wordt bij het bedrijf toegepast, t.b.v. en in samenhag met andere verveelvuldigings-methoden, benevens voor het dep. van Oorlog, voor zoover een en ander kan worden verricht binnen de gewone werkturen zonder aanschaffing van nieuwe machines van welke aard ook en zonder gebruik van tijdelijke werkkrachten.

b. Tot het doen verrichten van vorenomschreven werkzaamheden zijn de departementen van Algemeen bestuur, gewestelijke gezaghebbenden, Gouvernements colleges en administratiën gehouden de tusschenkomst in te roepen van het reproductiebedrijf van den Topografischen dienst. Voor het geval, dat het reproductiebedrijf binnen redelijke tijd niet zelf aan de ontvangen opdrachten zal kunnen voldoen,zullen door het hoofd van den Topografischen dienst op voorstel van het bedrijfshoofd, de werkzaamheden, welke zich daartoe het beste leenen, op de meest voordeelige wijze ter uitvoering aan derden worden overgedragen."

1925 pag. 56 Verrichtingen van het reproductiebedrijf. De fotografische werkplaats.

"De in het begin van 1924 uit Europa ontvangen en in gebruik gestelde etsmachine bracht veel arbeidsbesparing en dientengevolge productievermeerdering bij de cliché-afdeeling. Niettemin bracht zij niet de gewenschte prijsdaling voor den cM2 cliché teweeg, aangezien de prijs daarvan in hoofdzaak beheerscht wordt door de bezoldiging der Eur. krachten, die noodig zijn voor den meerkleurendruk, maar daarbij niet voldoenden arbeid vinden om geheel ten laste van dit procédé te kunnen worden gebracht."

1925 pag. 57-58 De lithografische werkplaats.

"Door den Regeering werd de lith. burg. ambt. J.S. Carp in aanmerking gebracht om tijdens een aan dien ambtenaar verleend buitenlandsch verlof in de gelegenheid te worden gesteld een ruimer kijk te krijgen op het gebied der vervaardiging van geldswaardig papier, post- en andere waardezegels dan h.t.l. mogelijk is. Tegen het voornemen hem daartoe 1 a 2 maanden bij de firma Joh. Enschedé & Zoonen te Haarlem te werk te stellen, welke firma o.m. de postwaarden voor het Gouvernement van Ned.-Indiëvervaardigt, had de Minister van Koloniën echter bezwaar en wel, omdat het denkbeeld in overweging is de postzegels voor Ned.-Indië in Indiëzelf te doen drukken, en de firma zoodoende voor de moeilijkheid zou komen te staan om een toekomstig concurrent in hare geheimen te moeten inwijden. Wat voorts de vervaardiging van geldswaardig papier betreft, alleen de muntbiljettenaanmaak zou voor een studie in aanmerking kunnen komen, omdat de bankbiljettendruk buiten bemoeienis van het Gouvernement plaats heeft, maar, aan gezien de muntbiljettencirculatie slechts een tijdelijk karakter draagt, werd kennis van den aanmaak daarvan niet zoo belangrijk geacht. Een en ander is oorzaak geworden, dat deze afdeeling ditmaal geen profijt heeft kunnen trekken van de aanwezigheid in Europa van een harer lithografen om haar kennis van voormelde werkzaamheden te verrijken. Wat verder de voorgenomen aanmaak h.t.l. betreft van de postzegels voor Ned.-Indië, werd gelijktijd meedegedeeld, dat, in verband met de voor 1924 aanmerkelijk verlaagde cijfers, de h.t.l. in 1923 gemaakte berekening en de daaruit voor den Lande gecalculeerde voordeelen herziening vereischten, terwijl het niet raadzaam werd geacht t.a.v. de Indische postwaarden een afzonderlijke beslissing te nemen, omdat de aanmaak daarvan, onder meer wat de controle betreft, in nauw verband staat met die der Ned. Postwaarden. Voor de beantwoording der vraag of deze laatste bij de firma Enschedé zal blijven dan wel of daarmede 's Rijks Munt te Utrecht zal worden belast, werd een commissie ingesteld, wier werkzaamheden voor zoover bekend ult. 1925 nog niet waren afgeloopen. Inmiddels was, in verband met het verstrijken van het oude contract met de firma Enschedé, een nieuwe overeenkomst met die firma aangegaan voor de jaren 1924 en 1925 tegen aanmerkelijk lagere prijzen. Of de vervaardiging van de postwaarden voor Ned.-Indië, welk vraagstuk in technisch noch financieel opzicht overwegende bezwaren behoeft op te leveren, binnen afzienbare tijd h.t.l. zal geschieden, valt dientengevolge te betwijfelen."

1925 pag. 59 De boek- en illustratiedrukkerij.

"Het gemiddeld aantal stilstanduren der persen bedroeg in 1925 voor de Babcock-persen 7,0% en voor de degelpersen 9,3$% van voor elke soort 7394 persuren. Het aantal persuren van de rotogravure-pers bedroeg 1065."

1925 pag. 61 Openingsbalans per 1 januari 1925 van het reproductiebedrijf van den Topografischen dienst.

"Wat nu verder de berekening der kostprijzen betreft, hierbij werd gebruik gemaakt van onderstaande eenheden: a. machine-uren voor persen en hulpmachines b. werkmans-uren voor individueel werk als teekenen, retoucheren, handzetten en binden. c. oppervlakte-eenheden voor fotografeeren, copieeren en cliché-werk.

NMPh 1925 pag. 30-31 ir. G.A. de Mol "Een Indisch ontwerp voor Jubileum- en andere postzegels in fotogravure"

de allereerste keer dat over deze zegels in de filatelistische pers werd geschreven en de zegels werden afgebeeld.

NMPh 1931 pag. 123 Soerabaja 3-4 April 1931

over de tentoongestelde collectie van J.H. Beer van Dingstee uit Malang.

"..., proefdrukken voor Jubileumzegels en andere postzegels ontworpen door de Topografische Inrichting te Weltevreden, met medewerking van den PTT-dienst [1923], Jeugdzegel, ontworpen door de Topografische Inrichting, ..."

NMPh 1931 pag. 185 Ontwerpen voor Indische zegels

"De heer Roque te 's-Gravenhage zond ons een zestal ontwerpen, vervaardigd en gedrukt bij de Topografische Inrichting te Weltevreden. Het zijn dezelfde ontwerpen die afgebeeld staan op blz. 30 van het maartnummer 1925, de kleuren zijn echter anders dan daar staan opgegeven. Van de beide ontwerpen voor jubileumzegels is de 10 cent [met prauw] groen, de 20 cent [met ossenkar] blauw. De ontwerpen voor de lagere waarden zijn: 1/2 cent oranje, 1 cent oranje, 5 cent groen, 7 1/ cent oranje. De druk is fotogravure, de afwerking is uitstekend."

NMPh 1932 pag. 236-237 H.W. Borel "Het Postmuseum in Bandoeng"

"Verder zijn er meerdere proeven van zegel-druk in koninginne-type, cijfers enz., bestemd als proef voor de jubileumuitgifte van 1923 in de waarden 1/, 1, 5 en 7 1/2 c. in cijfer-type en 10 en 20c met resp. zeilprauw en ossenkar. De zegels zijn gedrukt in kleine velletjes, waarop alle waarden voorkomen, in groen 2 tinten, blauw 2 tinten, oranje 2 tinten en roodbruin."

Postzegelnieuws 1925 31 Augustus no. 297-298 pag. 125

rubriek Nederland en Koloniën. Indië

"Reeds in ons vorig nummer hebben wij op de 1e pagina het hierbij afgebeelde zegel gebracht. Het is echter geen officieel postzegel geworden. Er bestond nl. het plan om het 50-jarig bestaan der N. Indische Spoorweg-Mij door middel van postzegels te herdenken. Dit is echter niet geschied. Wij vernamen nl. dat een der redenen de volgende was. Er waren onder de employees reeds zeer veel dezer etiketten verdeeld, zoodat die eventueel hun brieven gratis zouden kunnen frankeeren. Dat dit niet de eenige oorzaak is, waarom ze niet als frankeerzegels zijn gepromoveerd, gelooven wij niet. Wellicht kunnen enkele onzer Indische lezers ons hier nog nader over inlichten."

Postzegelnieuws 1925 30 September no. 299 pag. 153

rubriek Nederland en Koloniën. Indië. Vervaardiging van postwaarden.

"Reeds vroeger schreven wij er over dat het plan bestond de Indische zegels in het land zelf te doen vervaardigen. Het is nog niet zoover gekomen. De heer J.C. Eck had de attentie ons onderstaand uitknipsel uit het "Vaderland" van 4 Sept. daarover te zenden.

Postzegels voor Indië.

Naar aanleiding van de artikelen voorkomende in de Java-bode n0????. 155, 1925, heeft het Haagsche Aneta-kantoor een onderhoud gehad met een der heeren Enschedé, daar klaarblijkelijk in de artikelen de firma Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem bedoeld werd. Deze heer deelde mede, dat de fa. Enschedé geen contracten op langen termijn met de Regeering heeft loopen, betreffende den aanmaak van postwaarden. Telken jare wordt een contract gemaakt, dat alleen voor dat bepaalde jaar gesloten wordt, indien de Regeering hare zegels in Nederland wenscht te doen drukken. Daarbij komt, dat de prijzen steeds vastgesteld worden in overleg met de opdrachtgeefster, nadat de kostprijzen door accountants zijn vastgesteld. Deze prijzen zijn voor de Regeering zeer voordeelig, terwijl zeker niet gesproken mag worden van "eene niet redelijke marge". Het bedrijf van de fa. Enschedé is geheel ingericht op de vervaardiging van dergelijk bijzonder werk, waardoor het dan ook uitgesloten te achten is, dat eene inrichting, die zich hier op zou dienen te installeeren, goedkooper zou kunnen werken, afgezien van de vraag of de kwaliteit van het afgeleverde niet belangrijk zou verminderen. Ook hier zal blijken, wat reeds zoovele malen bewezen werd, dat een particuliere inrichting beter en voordeeliger kan produceeren, dan eene rijksinstelling. Dit dringt te meer in een geval als dit, waar toch de fa. Enschedé zelfs bij het vaststellen van hare prijzen onder voortdurende Rijkscontrole staat."

1926-1928:

Jaarverslagen van de Topografische Dienst:

1926 pag. IX Algemeen Overzicht. reproductiebedrijf.

....[afname vraag naar reproductiewerk]..... "Om te kunnen beoordelen in hoeverre langs normale weg verbetering kan worden verwacht, werd het R.R. van 22 januari 1927 No. 169/D tot de departementshoofden gericht, terwijl ernstig gestreefd werd naar een oplossing van het door tusschenkomst van den Postdienst weder aan de orde gestelde vraagstuk betreffende de aanmaak h.t.l. der Ned.-Indische postwaarden. Hoewel omtrent een en ander nog geen definitief oordeel kan worden uitgesproken, is het te verwachten, dat het reproductiebedrijf, zelfs wanneer daaraan de vervaardiging van postwaarden mocht worden opgedragen, zal moeten worden teruggebracht tot een inrichting van meer bescheiden omvang."

1926 pag 70-71 Verrichtingen van het reproductiebedrijf. Lithografische afdeeling

"In het door de Nederlandsche commissie uitgebrachte rapport werd de vraag, of de aanmaak van post-en zegelwaarden bij 's Rijks Munt zou kunnen geschieden, ontkennend beantwoord. In verband hiermede ontstond de mogelijkheid om dezen arbeid, voor wat de Ned.Indische postwaarden betreft, h.t.l. bij het reproductiebedrijf te doen geschieden. Toen bij schrijven van het hoofd van den Post- Telegraaf en Telefoondienst van 18 september 1926 No. 50213/Post A ten aanzien van die mogelijkheid dan ook verschillende vragen aan het hoofd van den Topografischen dienst werden gesteld, achtte deze het wegens de belangrijkheid van dit vraagstuk en mede in verband met de malaise, waarin het bedrijf begon te verkeeren, noodig, dat terzake een ernstige proef genomen zou worden door eenige postzegels na te maken, c.q. te ontwerpen, deze in vellen af te drukken enz., enz. geheel alsof de levering een voldongen feit zou zijn. Bij deze proef werd voorgesteld, dat het bedrijf zijn eigen procédé's zou volgen, waarin het ervaring e n routine bezit; dientengevolge had de vervaardiging plaats in offset en in rotogravure. De proef gaf alle gelegenheid om na te gaan, welke voorzieningen van personeel en materieel noodig zou zijn en zoowel de economische als de technische zijde van het vraagstuk te leeren kennen. Hoewel ult. 1926 omtrent de resultaten nog geen definitief oordeel kon worden gevormd, bleek reeds, dat de eenige technische moeilijkheid gelegen zou zijn in het drukken in afwaschbare of losse kleuren, een procédé, waarmede het bedrijf toenmaals nog niet bekend was. Ook al kan de aanmaak der postwaarden niet voldoende worden geacht om het tekort aan werk geheel aan de vullen, het besluit ertoe zal niettemin belangrijk bijdragen tot een verbetering van de rentabiliteit van het bedrijf, terwijl aan een deel van het anders overtollige personeel en materieel een nuttige bestemming zal kunnen worden gegeven."

1926 pag 72 Verrichtingen van het reproductiebedrijf. Lithografische afdeeling

"Ten aanzien van het materieel en van de grondstoffen valt het navolgende te vermelden. Tot de in 1926 afgekeurde machines behooren een offsetproefpers met stroombeweging [Ch. Wagner], vier steendruk-handpersen [Smulders] en een kleine koperdrukpers. Deze machines waren niet meer voor reparatie vatbaar en werden publiek verkocht. Ter vervangnig van de oudste twee, in de boeken reeds afgeschreven steendruk-snelpersen [Johannisberg no. 3917 en Gazella-Faber en Schleiger no. 3667], welke echter voor eenvoudig drukwerk nog zeer goed bruikbaar zijn, werd in Juni een uit Europa ontvangen steendruksnelpers [no. 9009 van de Leipziger Schnellpressenfabrik] gemonteerd en medio Juli in bedrijf gesteld. Voorts werd in de drukkerij nog een rollen-overtrekmachine opgesteld, welke zeker een groote kostenbesparing zal opleveren. Voorheen werden de drukrollen, die van nieuwe hulzen moesten worden voorzien, naar Nederland opgezonden; aan het heen en weer zenden der zware ijzeren rollen, die om beschadiging te voorkomen no g in groote kisten moesten worden verpakt, waren hooge kosten verbonden. Thans worden alleen de lederen hulzen uit Europa besteld; het overtrekken der rollen geschiedt bij het bedrijf. Door de directie der N.V. Papierfabriek Padalarang werd in een aan den Indische Centrale Aanschaffingsdienst gericht schrijven van 5 November 1925 erkend, dat door haar niet kon worden aan de strenge eischen, welke aan het voor het drukken van kaarten bestemde papier gesteld worden; een en ander moet worden toegeschreven aan het verschil tusschen de Europeesche en Indische grondstoffen. Door het hoofd van den Indischen Centralen Aanschaffingsdienst werd daarom bij schrijven van 9 November 1925 no. 1337 goedgekeurd, dat het voor kaartendruk bestemde papier voortaan weer op den Nederlandschen eisch zal worden geplaatst."

1927 pag. V Algemeen overzicht.

"De totale vermindering van het personeel bij het reproductiebedrijf in 1927 bewerkstelligd bestaat uit:

1 burgerambtenaar, onderhoofd van het bedrijf 7 burgelijke ambtenaren, 1) } 3 sergeanten-majoor, } lithografen, fotografen, 6 sergeanten, } steendrukkers, teekenaars, 5 aspirant-onderofficier, } enz. 35 mantri's }

terwijl de eerste commies is vervangen door een minder bezoldigden commies-kashouder en het aantal adj. o.o. met één werd vermeerderd.

1) Indien de postzegelaanmaak naar Indiëmocht worden overgebracht, zullen van deze ambtenaren een lithograaf en een steeendrukker opnieuw in de formatie worden opgenomen."

1927 pag. X Algemeen overzicht.

"De proeven met het vervaardigen van postzegels, in z.g. afwaschbare kleuren werd voortgezet en tenslotte met succes bekroond, hetgeen der Regeering aanleiding gaf om den Minister van Koloniën te verzoeken de overbrenging van den aanmaak van postwaarden naar Indiëopnieuw in overweging te nemen."

1927 pag. 76 Verrichtingen van het reproductiebedrijf. Lithografische afdeeling

"Bijzondere werken werden in het afgeloopen jaar niet uitgevoerd. Vermelding verdient echter, dat bij het vervaardigen van drukproeven van enkele postzegels in z.g. afwaschbare kleuren gunstige resultaten verkregen werden; zoodat er nu geen technische bezwaren meer bestaan, om de aanmaak van postzegels bij het reproductiebedrijf te doen plaats hebben."

1927 pag. 79 Toelichting bij de Balans per 31 December 1927.

"c. Machines.

De uitbreiding betreft:

1 etsmachine "Mignon" f 1503,09 1 stel rollen voor offset-pers f 1206,26 1 griseermachine f 313,58 ———– f 3022,93"

1927 pag. 83 Toelichting verkochte activa [extra afschrijving]

" Machines.

offset-snelpers no. 5 f 5000,- steendrukpers no. 2 f 2000,- slijpmachine no. 45 f 300,- offset-handpers no. 33 f 400,- etsmachine no. 121 f 560,- griseermachine f 30,- persbak voor afval f 35,- ——— f 8325,- "

NMPh 1927 pag. 106 Aanmaak van postzegels in Ned. Indië

"Naar het "Nieuws v.d. Dag v. N.I." vernam, heeft het hoofd van den Topografischen Dienst kort geleden in een uitvoerige nota aan het Indische bedrijf van de Posterijen uiteengezet, hoe met een kleine uitbreiding van het materieel van den dienst deze alle post- en zegelwaarden voor gemeld bedrijf zou kunnen leveren, welke thans [sedert vele jaren reeds] in Nederland worden aangemaakt door de bekende firma Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. De quaestie of men zou trachten, de Indische post-en zegelwaarden in Indiëte doen drukken, werd een paar jaar geleden aan de orde gesteld, toen in Nederland bepaalde monopolies van genoemde drukkerij afliepen, en daar het idee werd geopperd de postzegels voor de Nederlandsche Posterijen te doen vervaardigen door de Rijksmunt te Utrecht. Tevens werd aan de Ned.-Indische regeering de vraag gesteld of zij van de gelegenheid wenschte gebruik te maken ook naar een anderen leverancier voor de postzegels om te zien. Naar aanleiding daarvan werden door den Topografischen Dienst verschillende proeven genomen. Toen eenigen tijd later de Indische Posterijen een serie vragen stelden aan dien dienst te einde te kunnen beoordelen of het mogelijk en gewenscht was de Indische zegels hier te doen aanmaken, kon uitvoerig daarop worden geantwoord. Het hoofd van den Topografischen Dienst stelde zich daarbij op het standpunt, dat het nieuwe werk zou moeten worden gedaan zonder uitbreiding van de bestaande middelen. De Topografische Dienst erkent -van gemelde basis uitgaande- niet alle procédés te kunnen toepassen, welke de firma Enschedé & Zonen volgt; zij kan de postzegels niet in plaat-druk leveren, noch in boek-druk [men is niet ingericht op het galvanisch vermenigvuldigen van de clichés] en evenmin in rotografure; dit laatste tenminste niet voor groote partijen. Wel zou de dienst de Indische postzegels kunnen aanmaken in offset-druk, voor de [lagere] waarden, waarvan aanzienlijke hoeveelheden noodig zijn, en in rotografure voor de hoogere waarden, welke niet in dergelijke quanta worden gevraagd. Er is wel een rotografure-inrichting, doch de reserve daarbij is voldoende om een continu afwerken te kunnen garandeeren van groote massa's zegels. Met één offset-pers in bedrijf zouden 200 persdagen noodig zijn om te voldoen aan alle behoeften van de Indische Posterijen. De eenige uitbreiding van materieel zou moeten bestaan in de aanschaffing van enkele perforeermachines; ook zou moeten worden voorzien in den bouw van een kluis. Er is ook aan gedacht om terwille van de veiligheid [met het oog op diefstal of verduistering], om het deel van de inrichting dat met de postzegel-fabricage zou zijn belast, te isoleeren, zooals daar thans reeds geschiedt voor het drukken van de statistiek en de handelszegels, welke alle eveneens door den Topografische Dienst worden vervaardigd. Ook dat zou geen groote kosten met zich meebrengen. Het bedrijf van de Posterijen zou drie ambtenaren belasten met het onmiddelijke toezicht bij de overdracht van de afgewerkte zegelwaarden [w.o. ook briefkaarten en met postwaa rden bedrukte enveloppen etc.] zoodat steeds een minimale hoeveelheid daarvan na afloop van den werkdag in de drukkerij zou overblijven. Door het Postbedrijf werd voor de fabricage van postzegels de voorwaarde gesteld, dat enkele zegels in afwaschbare kleuren moesten worden gedrukt. Hieraan kan de Topografische Dienst ook niet voldoen. Daarentegen wordt een middel aangegeven om hetzelfde effect te bereiken, dat de post met die voorwaarde beoogt: voorkomen dat een zegelwaarde -na eventuele afwassching van den stempelafdruk- voor een tweede maal wordt gebruikt. In de eerste plaats beveelt de Topografische Dienst aan het gebruik van stempel-inkt, welke door toevoeging van een speciaal chemisch preparaat niet afwaschbaar is; vervolgens zouden de zegelwaarden kunnen worden gedrukt op papier, voorzien van een guilloche-teekening [zeer fijne, licht gekleurde figuurtjes, als b.v. op de plakzegels]. Of de in Indiëaangemaakte postzegels goedkooper zouden zijn dan die uit Nederland, viel moeilijk te zeggen. Joh. Ens chedé & Zonen vervaardigen zegels voor verschillende Europeesche landen, voor Nederland alleen reeds voor een bedrag [aan onkosten] van ruim drie ton gouds; Ned.-Indië's klandizie, welke over ongeveer 25 a 30 mille per jaar loopt, verzinkt daarbij in het niet. Later zal een beslissing worden genomen."

Java-Bode, Algemeen Dagblad voor Nederlandsch-Indiëvan 28 juli 1928, op de voorpagina: "Aanmaak van postzegels in Indië".

1929-1931:

Jaarverslagen Topografische Dienst:

1928 pag. IX Algemeen Overzicht

"Omtrent de stand van het postzegelvraagstuk is in punt 10 van de hierachter opgenomen bijzondere mededeelingen het noodige vermeld. In afwachting van de benoeming der daarin bedoelde deskundige commissie van advies werd overgegaan tot het vervaardigen van enkele nieuwe ontwerpen van postzegels."

1928 pag. XIII Algemeen Overzicht

"10. Het verzoek van de Regeering aan den Minister van Koloniën om de overbrenging van den aanmaak van postwaarden naar Indiëopnieuw in overweging te nemen, leidde tot het Ministerieel schrijven van 16 Jan. 1928 No. 6/36, waarin het noodzakelijk wordt geacht, dat omtrent de financieele gevolgen van deze aangelegenheid, in hetg bijzonder betreffende de controle-kosten, nog nader inlichtingen verstrekt worden en daartoe het vraagstuk nog eens door de daarvoor in aanmerking komende autoriteiten van alle zijden wordt bezien. De beschouwingen, neergelegd in het der Regeering aangeboden verslag nopens het onderzoek, hetwelk ingevolgde bovenbedoelde ministerieel schrijven plaats had, gaf Haar aanleiding bij R.S. van 14 Januari 1929 No 76/C bekend te stellen, dat Zij ter beoordeeling van de technische moeilijkheden, welke zich bij den postzegelaanmaak h.t.l. voordoen, een deskundig advies noodig achtte van een kleine commissie, waarin ook deskundigen van den Postdienst zijn opgenomen. In verband hiermede werden de betrokken departementshoofden uitgenoodigd omtrent de samenstelling van zoodanige commissie van hun gevoelens te doen blijken."

1929 pag. XIII Algemeen Overzicht 12. Postwaardencommissie.

"De gedurende verslagjaar nader voortgebrachte beschouwingen omtrent de overbrenging van den aanmaak van postwaarden naar Indiëleidden tot het G.B. van 24 Juni 1929 No. 27, waarbij een zogenaamde "Postwaardencommissie" werd samengesteld, waarin naast vertegenwoordigers van de "Permanente commissie van advies inzake drukkerijaangelegenheden van den Lande", de Landsdrukkerij en den P.T.T. dienst ook zitting nam het hoofd van het reproductiebedrijf van den Topografischen dienst. De commissie heeft in algemeenen zin tot taak om van advies te dienen betreffende de technische moeilijkheden, welke zich bij aanmaak van postwaarden bij het reproductiebedrijf van den Topografischen dienst zullen voordoen, en voorts een raming op te stellen van de meerdere kosten, indien c.q. de aanmaak van Indische postwaarden van Nederland herwaarts wordt overgebracht. Deze taakomschrijving werd naar aanleiding van het desbetreffende in den Volksraad geopperde denkbeeld uitgebreid met de opdracht om ook van advies te dienen, in hoeverre de aanmaak van plakzegels eveneens naar Indiëzou kunnen worden overgebracht."

1929 pag. 46 Verrichtingen van het reproductiebedrijf.

"Het vraagstuk inzake den aanmaak van postwaarden verkeert thans in het stadium, dat op verzoek van de postwaardencommissie [zie het algemeen overzicht blz. XIII] een aantal werkproeven werd vervaardigd, bestemd om aan een keuring vanwege den P.T.T.dienst te worden onderworpen."

1930 pag. XIII Algemeen Overzicht. C. Verrichtingen van bijzondere aard. 9. Reproductiebedrijf.

"Bij G.B. van 22 Juli 1930 No. 43 [Stbl. No 262] werd deze inrichting aangewezen tot Landsbedrijf in den zin van de Indische bedrijvenwet [Stbl. 1927 No 419 jo 1929 No 372], terwijl het G.B. van 16 December 1930 No 32 [Stbl. No 434] den grondslag vaststelde voor de verrekeningen van leveringen en diensten, door het reproductiebedrijf verricht t.b.v. andere LAndsbedrijven of takken van 's Lands dienst."

1930 pag. XV Algemeen Overzicht. D. Diverse mededeelingen. 3. Postwaarden-commissie.

"Deze commissie werd bij G.B. van 24 Juni 1929 No 27 jo 19 Augustus 1929 No 3 ingesteld teneinde van advies te dienen betreffende de technische moeilijkheden, welke zich zullen voordoen, indien de Indische postwaarden en plakzegels worden aangemaakt bij het reproductiebedrijf van den Topografische dienst. Voorts heeft de commissie tot taak een raming op te stellen van de meerdere kosten voor het geval de betreffende werkzaamheden, welke tot dus verre in Nederland plaats hebben, naar Ned.-Indiëworden overgebracht. Ten behoeve van dit onderzoek vervaardigde het reproductiebedrijf verschillende series van proefzegels [in offset- en rotogravuredruk], welke blijkens de door den Postdienst uitgevoerde keuringen uitwezen, dat uit een technisch oogpunt geen bezwaren bestaan tegen den aanmaak van frankeerzegels in Indië. Voor wat betreft de plakzegels kon de commissie als uitgangspunt nemen, dat het reproductiebedrijf, reeds den aanmaak verzorgt van het handels-, statistiek-, ijkloon-, goederengeld- en spaarzegel, welke alle met het plakzegel op één lijn gesteld kunnen worden t.a.v. de daaraan uit een technisch oogpunt vereischte waarborgen. Verder nam de commissie de financieele zijde van het vraagstuk in studie, waarbij naast de aanmaakkosten ook rekening werd gehouden met de uitgaven, verbonden aan de controle op den aanmaak en de aflevering van de zegels. Het door de commissie uit te brengen verslag kan in het begin van 1931 worden tegemoet gezien."

1931 pag. XVI Algemeen Overzicht. D. Diverse mededeelingen. 3. Postwaarden-commissie.

"In het op 5 Maart 1931 aan de Regeering uitgebrachte verslag komt de betreffende commissie tot de slotsom, dat het reproductiebedrijf van den Topografischen dienst volkomen in staat moet worden geacht om in continue-bedrijf de verschillende Indische postwaarden en plakzegels te vervaardigen, en wel op zoodanige wijze, dat het product aan alle daaraan te stellen eischen voldoet. Op grond hiervan vermeent de commissie, dat er uit technisch oogpunt geenerlei bezwaar tegen bestaat om den aanmaak van Indische postwaarden en plakzegels, welke thans in Nederland plaats heeft, naar Indiëover te brengen. Wat de geldelije gevolgen van een eventueele overbrenging betreft, is de commissie van oordeel, dat deze geen vermeerdering, doch eerder een vermindering van de kosten zal meebrengen van rond f 8.5 mille 's jaars, welk bedrag nog eenige verhooging zou kunnen ondergaan door goedkoopere papieraanschaffing en het toepassen van eenige besparingen. Daartegenover staat een dadelijk af te schrijven uitgave voor den eersten aanmaak van drukmateriaal, welke op f 5.3 mille, kan worden geraamd, benevens een kapitaalsuitgave van f 15.0 mille, waarvan rente en afschrijving evenwel ten volle verdisconteerd zijn in de aanmaakkosten. Blijkens het terzake handelende G.B. van 10 October 1931 No 9 stelde de Regeering zich op het standpunt, dat de financieele consequenties van onderwerpelijken maatregel, welke onder normale omstandigheden een overbrenging aanbevelenswaard zouden maken, onder de huidige omstandigheden een beletsel vormen om reeds daadelijk tot de overbrenging te besluiten, in verband waarmede den Minister van Koloniën in overweging werd gegeven deze aangelegenheid voortshands te laten rusten."

1931 pag. 53. Reproductiebedrijf. A. Toelichting bij de balans per 31 December 1931.

"Gezamenlijke vaste activa.

5. Toestellen en lenzen.

De uitbreiding betreft:

1 Perforeer-apparaat f 157,50 1 Regel-kapmes f 57,50 ——– f 215,- "

1932 pag. IX Algemeen Overzicht. 6. Bijzondere reproductie-werkzaamheden

"Naast het reproduceeren van kaarten, uitmakende de kernwerkzaamheid van het reproductiebedrijf, is deze instelling bestemd om te voorzien in de overige behoefte aan niet zuiver typografischen reproductie-arbeid 1) van den Staatsdienst. In dit opzicht viel een sterke vermindering van het aantal en den omvang der werkopdrachten te constateeren. 1) zooals het drukken van grafieken, [propaganda-]platen, foto's, waardepapieren, [recepissen van Indische leeningen, schatkistpromessen, statistiekrecht-, handels-, ijkloon-, goederengeld-, schoolspaar-, gemeentebank-spaarzegels], spaar- en giroboekjes, diploma's, licenties, enz. , het vervaardigen van lijn- en rastercliché's, lantaarnplaatjes, enz."

1932 pag. X Algemeen Overzicht. 2. Postwaarden-commissie

"In zake het commissie-voorstel om de aanmaak van Indische postwaarden, welke thans bij de firma Enschedé te Haarlem geschiedt, over te dragen aan het reproductiebedrijf van den Topografischen dienst, waarmede naast een dadelijk af te schrijven uitgave ad f 5.3 mille voor den eersten aanmaak van drukmateriaal 1) een kostenbesparing bereikt zou worden ten bedrage van f 8.5 mille per jaar [op de 71.3 mille, welke vorengenoemde firma voor 1929 berekende], stelde Regeering zich op het standpunt dat onder de huidige omstandigheden de financieele consequenties een beletsel vormen om reeds dadelijk te besluiten tot een in normale tijden anders aanbevelenswaardigen maatregel, in verband waarmede den Minister van Koloniën in overweging werd gegeven deze aangelegenheid voorshands te laten rusten. In het hierop gevolgde Ministerieele schrijven van 10 Juni 1932, 5e Afd. No. 5/464 werd onder de aandacht gebracht, dat blijkens het terzake ingewonnen advies van den Nederlandschen P.T.T.dienst geen kostenbesparing, doch een kostenvermeerdering [ad f 2.9 mille] verwacht zou moeten worden, en dat het praktisch bezien hoogst twijfelachtig is of de principieel geen bezwaar opleverende verandering om den aanmaak van Indische postwaarden in eigen beheer te nemen, inderdaad een verbetering zou zijn, zoodat daartoe slechts ware over te gaan [bij het aanbreken van financieel gunstiger tijden], indien de te verwachten bezuiniging onomstootelijk vaststaat.

1) benevens een kapitaalsuitgave van f 15.0 mille, waarvan rente en afschrijving evenwel ten volle verdisconteerd zijn in de aanmaakkosten. "

1933 pag. 67 Reproductiebedrijf. Overzicht.

"Z.E. de Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indië, jhr B.C. de Jonge, vereerde op 22 Augustus 1933 het reproductiebedrijf met een bezoek, waarbij naast de kaartenreproductie o.a. ook de aanmaak van diverse zegels in ogenschouw werd genomen."

NMPh 1929 pag. 47 Aanmaak van zegels in Indiëzelf

"Spoedig is de instelling te verwachten van een commissie tot bestudeering van het vraagstuk van het aanmaken van postzegels in Indiëin zijn vollen omvang. De commissie zal terzake rapport uitbrengen aan het gouvernement. De Minister van Koloniën verklaarde hiermede accord te gaan."

NMPh 1929 pag. 193 De aanmaak van zegels in Indiëzelf

"Van den heer Hajénius ontvingen wij uitvoerige mededeelingen over de ingestelde Postwaarden-commissie, die tot taak heeft, van advies te dienen nopens de moeilijkheden, die zich zullen voordoen, wanneer de zegelaanmaak van Indische zegels wordt overgebracht van de firma Enschedé naar den Topografische Dienst in Indië. Wij ontleenen er het volgende aan.

Als uitgangspunt wordt genomen, dat men erin is geslaagd, om door middel van een eenvoudig procédé alle frankeerzegels in afwaschbare kleuren te vervaardigen. De volgende vragen zullen bovendien beantwoord moeten worden: a. Kunnen de zegels tot en met een waarde van 40 cent zonder overwegende bezwaren door zegels in offsetdruk, en de zegels, die thans in plaatdruk zijn vervaardigd, door zegels in rotogravuredruk worden vervangen? en b. Biedt de wijze waarop deze procédé's door den Topografische Dienst worden toegepast, voldoende waarborg voor een goed product? Een en ander dient vergezeld te gaan van noodig geachte werkproeven. De proeven zullen ongeveer 1 1/2 maand in beslag nemen."

NMPh 1929 pag. 232 Postzegelproeven

"Het bedrijf der Indische posterijen neemt proeven met de daar te lande door het reproductiebedrijf van den Topografische Dienst vervaardigde verschillend gekleurde proefpostzegels in twee soorten, namelijk ten eerste de in offsetdruk met loslatende kleuren vervaardigde, welke de voorstelling vertoonen van een schip op de baren, en ten tweede met de in rotogravure met vaste kleuren vervaardigde postzegels, welke het portret bevatten van Jan Pietersz. Coen. De postwaarden-commissie zal aan de hand van het resultaat van deze proefnemingen, spoedig een beslissing nemen. De zegels zijn in verschillende kleuren uitgevoerd. Er worden op het oogenblik te Bandoeng allerlei proeven mee genomen wat betreft de kleur, gom, stevigheid, enz. Bovenstaande proeven zijn dus geen "proeven" in philatelistische beteekenis, maar slechts proeven van bekwaamheid in het drukken, die alleen maar toevallig den vorm van postzegels hebben. Wij vermelden ze dan ook hier slechts, opdat men, wanneer dergelijke "zegels" onder de verzamelaars mochten komen, weet wat de oorsprong ervan is."

NMPh 1930 pag. 189 Aanmaak van zegels in Indië

"Naar de heer Hajenius schrijft, is aan de hand van de uitkomsten van de door den Postdienst uitgevoerde keuringen van verschillende door het reproductiebedrijf van den Topografische Dienst vervaardigde proefzegels, komen vast te staan, dat uit technisch oogpunt geen bezwaren bestaan tegen aanmaak van frankeer- en plakzegels bij genoemd bedrijf. De commissie ad hoc heeft thans in studie genomen de commercieele zijde van het vraagstuk, welke nauw samenhangt met de controle op den aanmaak en de aflevering van de zegels en op de verstrekking van uit Nederland te betrekken speciaal papier."

NMPh 1931 pag. 158 Aanmaak van postzegels in Indië

"De postwaarden-commissie, die ingesteld werd op 24 juni 1929, is, nadat zij de noodige malen vergaderd had en vele proeven ter zake had genomen, begin van dit jaar met haar eindrapport gereedgekomen. Dit rapport adviseert unaniem, tot aanmaak van postwaarden in Indiëover te gaan. Het rapport is mede om advies geweest bij den legercommandant, die de topografische inrichting onder zijn bevelen heeft, welke de frankeerzegels zal moeten vervaardigen. Voorts zal de directeur van financiën, in verband met de geldelijke consequenties van het voorstel, eveneens nog zijn advies moeten uitbrengen. Tenslotte heeft dan de regeering de beslissing."

NMPh 1932 pag. 236-237 H.W. Borel "Het Postmuseum in Bandoeng"

"Ten behoeve van de postwaarden-commissie, ingesteld om advies uit te brengen betreffende de mogelijkheid van den aanmaak van de postzegels in Indiëzelf, zijn door de Topografische Inrichting te Weltevreden verschillende proeven gemaakt: a. offsetdruk, in afwaschbare kleuren scheepjestype in groen twee tinten, lila 2 tinten, blauw, oranje 2 tinten, bruin; b. rotogravure, niet afwaschbaar, portret van Coen in groen, rood, oranje, en blauw. Van beide zijn geheele vellen van 10x10 aanwezig."

NMPh 1946 pag. 111 rubriek Nederland en O.G. [A.M. Benders]

"Ook blijken op het oogenblik in den handel te zijn proeven, die wij vele jaren geleden eens in het Maandblad hebben afgebeeld, een waarde van 25 cent, voorstellend een schip met volle zeilen, in de kleuren groen en lila, en een waarde van 1 gulden, voorstellend J.P. Coen, in de kleuren rood, groen, oranjegeel en blauw. Kamtanding 12 1/, gegomd. Als we ons goed herinneren zijn dit "proeven van bekwaamheid", vervaardigd door het reproductiebedrijf van den Topografischen Dienst in Indiëin verband met de kwestie van den aanmaak van zegels in Indiëzelf. Deze proeven zijn blijkbaar in boekdruk; later zijn er, in andere teekeningen, zegels in rotogravure en offset gemaakt."

NMPh 1947 pag. 123 rubriek Overzeese Gebiedsdelen [A.J. Uylen]

"Drukproeven

Reeds voor 1940 bestonden plannen om in Indiëde voor Indiënodige zegelwaarden te doen drukken. Hieraan zijn o.m. de volgende drukproeven te danken, 25 ct. Type A en f 1.- type B. {afgebeeld}

Tot op heden zijn gezien de 25 ct. in de volgende 9 kleuren: lichtgroen, groen, licht blauwgroen, violet, paars, oranje, oranjerood, bruin, lichtblauw, de f 1.- in de volgende 4 kleuren: blauw, oranje, rood en groen. Papier zonder watermerk, gegomd, kamtanding 12 1/2x12."

NMPh 1947 pag. 139 rubriek Overzeese Gebiedsdelen [A.J. Uylen] "Drukproeven *) gemeld op blz. 123 van het Maandblad.

Hierover ontvingen wij nog de volgende bijzonderheden. Deze drukproeven, zijn vervaardigd door het Reprodutciebedrijf van de Fotografische Dienst te Weltevreden, ten behoeve van het advies uitgebracht door de bij G.B. van 24/6, 1929, Nr. 27 ingestelde "Postwaardencommissie". Na indiening in Maart 1931 van haar uitvoerig rapport door tusschenkomst van de Legercommandant werd de commissie, waarvan de voorzitter was, de Inspecteur bij de Generale Thesaurie, ir. L. Tuckermann, onder dankbetuiging van de door haar verrichte waardevolle arbeid, bij G.B. van 4/9 1931 ontbonden. De drukproeven, of beter gezegd proefdrukken, type A zijn offsetdruk in loslatende kleuren, terwijl type B rotogravuredruk is."

*) Zie gedenkboek 1932 Ned. Maandblad voor Phil., blz. 149.

NMPh 1963 pag. 53 's-Gravenhage Postmuseum: Schenkingen in 1962

"Mr. J.C.A.M. van Hal te Rijswijk [Z.H.] schonk ons een interessant vel [niet uitgegeven] postzegels van Nederlands-Indiëcijfertype 1912 van tweemaaal honderd stuks 5 cent groen met witte tussenstrook. Dit vel, dat gedrukt is in offset, is voorzien van de letter A en bezit zowel een zogenaamde numeroteur-afdruk [25] als "paskruisjes" [groene markeerlijntje], terwijl de admetingen [44.1 en 26 cm] eveneens in groen op het vel staan aangegeven. De gomming is kennelijk met de hand geschied. Volgens de Controleur der Postwaarden te Haarlem is dit vel niet in Nederland gedrukt. De mogelijkheid bestaat, dat het afkomstig is van proefnemingen door de Topografische Dienst te Weltevreden in 1926. De heer E.J.P. Mulders, secretaris van de Nederlandse Vereniging van Poststukken- en Poststempelverzamelaars te Amsterdam was zo vriendelijk op dit laatste onze aandacht te vestigen en ons tevens enige fragmenten uit de jaarverslagen van genoemde Dienst toe te zenden."

Mijn Stokpaardje: jaargang 3 pag. 623, pag. 639, jaargang 18 pag. 398

1937 pag. 56 Reproductiebedrijf. Overzicht.

"De in het vorig jaarverslag uitgesproken verwachting dat de economische opleving ook voor het Reproductiebedrijf gunstige gevolgen zou hebben is volkomen in vervulling gegaan. Echter zijn ook andere factoren in sterke mate van invloed geweest op de verkregen gunstige uitkomsten. Ten einde te kunnen voldoen aan het verzoek om den in bewerking zijnden "Atlas van Tropisch Nederland" gereed te maken voor den aanvang van het in Juli 1938 in Nederland te houden internationaal geografisch congres was het noodzakelijk dit omvangrijke werk in versneld tempo af te werken. Ten behoeve van de Luchtvaart Afdeeling moest in zoo kort mogelijken tijd een vliegkaart bestaande uit 25 bladen van den Ned. Ind. Archipel, schaal 1:1000.000 worden vervaardigd. Voor deze kaarten is voor zoover zulks mogelijk was gebruik gemaakt van den internationale wereldkaarten op dezelfde schaal. Ten slotte moesten bijzondere maatregelen getroffen worden om te kunnen voldoen aan een opgesteld urgentieplan voor de voorziening van topografische kaarten voor het leger. Deze werkzaamheden maakten overwerk gedurende een groot gedeelte van het jaar noodzakelijk en hebben daardoor in niet onbelangrijke mate bijgedragen aan het verkregen batig saldo van f 73.329,44."

1937 pag. 59 Reproductiebedrijf. Magazijn.

"De waarde van den magazijnvoorraad nam van f 29.541,- op ultimo 1936 toe tot ruim f 56.700,- op ultimo 1937. Deze toeneming is voornamelijk het gevolg van den aankoop van een bijzondere papiersoort ten behoeve van waardepapieren welke in 1938 zullen worden aangemaakt."

1938 pag. 49 B. Reproductiebedrijf [Th.J. Ouburg, burgerlijk ambtenaar, hoofd]. Overzicht.

"De zeer gunstige bedrijfsuitkomsten, in verslagjaar verkregen, zijn in niet geringe mate op rekening te stellen van drie omvangrijke opdrachten waarvan in het vorige verslagjaar reeds melding is gemaakt, n.l. de vliegkaart van den Ned. Ind. Archipel in 25 bladen op schaal 1:1000.000 ten behoeve van de Militaire Luchtvaart, de "Atlas van Tropisch Nederland" uitgave van het Kon. Ned. Aardrijkskundig Genootschap, en de uitvoering van het urgentieplan ter voorziening in topografische kaarten. De

bijzondere maatregelen welke reeds in 1937 werden getroffen moesten gedurende het verslagjaar worden behouden, om van een tijdige gereedkoming dezer opdrachten verzekerd te zijn. Daardoor en mede dankzij de bijzondere inspanning van het personeel, mocht de voldoening worden gesmaakt dat deze drie groote objecten tijdig en geheel overeenkomstig het gestelde werkplan werden afgeleverd. De getroffend voorzieningen hebben ertoe geleid, dat in sterke mate van den normalen gang van zaken moest worden afgeweken, waardoor bij het afloopen dezer bijzondere opdrachten een lacune in den werkvoorraad bij enkele afdeelingen ontstond welke de normale doorstroming van het gewone werk stremde. Daar hierdoor een achterstand in de kaartenreproductie zou optreden en deze allerminst kon worden gedoogd, moest, teneinde de werkvoorraad in alle afdeelingen weder op normaal peil te brengen tot verlenging van den arbeidsduur door overwerk worden overgegaan. De overproductie die aldus is ontstaan alsmede de te hoog gebleken ramingen der nieuwe bezoldigingsregelingen bij de berekening der uurtarieven voor 1938 hebben in belangrijke mate bijgedragen tot de vorming het bedrijfsoverschot ad f 101.181,87."

NMPh 1936 pag. 214 Diverse plannen

"Aan de Regeering zal worden voorgesteld om den aanmaak van post- en zegelwaarden voortaan hier te lande te doen geschieden ondermeer met het oog op de werkverruiming. Reeds is een bepaald idee gevormd, waar deze werkzaamheden zullen moeten gebeuren. Echter moet men nog het bestaande contract met de firma Enschedé en Zonen te Haarlem bijtijds opzeggen."

NMPh 1937 pag. 67 rubriek Nederland en Overzeesche Gewesten [A.M. Benders]

"De aanmaak van zegels in Indiëzelf.

Dit onderwerp komt regelmatig in deze rubriek ter sprake [hoewel er de laatste maanden geen nieuws over te berichten viel], zonder dat ooit een definitieve beslissing kon worden vermeld. In principe was reeds besloten tot de aanmaak van zegels, enz., in Indië. Deze gelegenheid heeft nu een andere wending genomen; de Indische regeering heeft voorgesteld, de vervaardiging tot eind 1938 in handen te laten van de firma Enschedé, en het contract met die firma zou dus nog met een jaar worden verlengd." "

NMPh 1938 pag. 49 rubriek Nederland en Overzeesche Gewesten [A.M. Benders]

"De nieuwe zegels van 2 en 5 gld.

Over de komende hooge waarden wordt uit Bandoeng nog gemeld, dat de bepaling van de kleuren is overgelaten aan de drukkerij, de firma Enschedé, zulks in verband met het feit dat enkele kleuren "vrij" komen door de buitenomloopstelling van andere waarden. Voor het drukken van nieuwe postzegels zijn van eenige Indische firma's offerten binnengekomen, maar de regeering heeft beslist, dat het drukken voorlopig nog bij genoemde firma in Nederland zal geschieden."

NMPh 1939 pag. 121 rubriek Nederland en Overzeesche Gewesten [A.M. Benders]

"Nieuwe serie op komst?

Er gaan, naar het Postzegelblad voor Indiëin het Mei-nummer meldt, hardnekkige geruchten dat men evenals in Nederland zal overgaan tot uitgifte van een geheel nieuwe serie frankeerzegels, waarbij de z.g. Kreisler-teekening van 1933 dan zou komen te vervallen. Alhoewel alle geruchten "uit de beste bron" stammen, is het niet gelukt, bevestiging van dit bericht te krijgen." NMPh 1939 pag. 191 rubriek Nederland en Overzeesche Gewesten [A.M. Benders]

"Nieuwe zegelteekening van de hooge waarden.

Het hoofdbestuur van den P.T.T.-dienst overweegt, naar het "Soer. H.B.", vernam, het plan om de postzegels van vijftig cent en hooger, die van een grooter formaat zijn dan de zegels van lagere waarde, te vervangen. Herhaaldelijk zijn tegen dit grootere formaat door het publiek bezwaren geopperd en dit is de reden dat overwogen wordt hierin verandering te brengen. Hoe de nieuwe zegels er uit zullen zien, is nog niet te zeggen, daar hierover nog overleg wordt gepleegd met Nederland."

NMPh 1939 pag. 213 rubriek Nederland en Overzeesche Gewesten [A.M. Benders]

"Nieuwe zegelteekening.

Naar wij uit Indiëvernemen zullen niet alleen de zegels van 50 cent en hooger in een nieuwe teekening verschijnen, maar ook de lagere waarden in koninginneteekening, van 10 cent af. Men verwacht dat de nieuwe zegels in den loop van het volgend jaar aan de verzamelaarsloketten verkrijgbaar zullen worden gesteld."

NMPh 1939 pag. 230 rubriek Nederland en Overzeesche Gewesten [A.M. Benders]

"Aanmaak van zegels in Indiëzelf.

Een Aneta-telegram uit Batavia van 21 October meldt, dat volgens de "Java-Bode" is besloten, de Indische postzegels voortaan in Ned.-Indiëte doen drukken. De bedrijven, die hiervoor in aanmerking komen zijn de Kon. Drukkerij "de Unie" en de drukkerij Kolff & Co. In vroegere jaargangen van het Maandblad is al herhaaldelijk sprake geweest van het drukken van zegels in Indiëzelf. Het lijkt dus nu ernst te gaan worden."

NMPh 1940 pag. 95 rubriek Nederland en Overzeesche Gewesten [A.M. Benders]

"Weer eens de aanmaak van zegels in Indië.

Batavia, 15 April. Het lid van den Volksraad, mr. C.C. van Helsdingen [c.s.p.] diende een schriftelijke vraag in bij de regeering of de regeering bereid is om -indien eventueel de gesloten contracten zulks mogelijk maken- zoo mogelijk voor dit jaar reeds en in ieder geval voor 1941 te bevorderen, dat de Indische postwaarden in Indiëworden gedrukt. [Hbl.]."

NMPh 1942 pag. 144 rubriek Nederland en Overzeesche Gewesten [A.M. Benders]

"Een proef van de 12 1/2 cent 1933.

Een interessante proef van de 12 1/2 cent Indiëvan de uitgifte 1933 [ontwerp Kreisler] ontvingen wij ter inzage van den heer H.K. Berghuys te Deventer. De proef is ongetand, in blauwe kleur. Evenals de definitieve zegels is de proef in rotogravure uitgevoerd, maar is een grover raster gebruikt, zoodat de teekening iets minder "fijn" is uitgevallen. In plaats van de landsnaam staat het woord "Waardeloos". {afgebeeld} Het eenige verdere verschil met de definitieve teekening is dat bij de laatste die ondergrond van het medaillon links en rechts door een dikke lijn is afgesloten, welke lijn bij de proef veel minder sterk is. Het papier is maziger dan wat voor de uitgifte zelf gebruikt is."

NMPh 1946 pag. 111 rubriek Nederland en Overzeesche Gebiedsdeelen [A.M. Benders]

"Proeven van de 12 1/2 cent type-Kreisler.

Lang geleden is in het Maandblad eens een proef van de 12 1/2 cent Kreisler afgebeeld, die in plaats van de landsnaam de inscriptie "Waardeloos" droeg. Van dit zegel zagen we nu complete velletjes van 8 stuks [2 rijen van 4] met breede randen, op dit papier zonder gom. De kleuren waren resp. oranje, donkerblauw en bruin. Op den rand van een van de velletjes was geschreven "Proefdruk in koperdiepdruk 1938, Kon. Drukkerij De Unie, Batavia". - Het was echter duidelijk, dat de druk rotogravure is, en geen echte koperdiepdruk. Blijkbaar zijn dit "drukproeven" om na te gaan of de druk van de Indische zegels in Indiëzelf mogelijk was, iets waarover in die jaren veel te doen is geweest."

NMPh 1955 pag. 162 rubriek Ned.Nieuw Guinea, Unie-Staten, Ned.-Indiëen Rep. Indonesia [A.J. Uylen], pag. 181 correctie

"Ook de drukkerij "De Unie" te Batavia heeft getracht het contract voor de vervaardiging van postzegels te verkrijgen, dat uiteindelijk met de firma Kolff aldaar is gesloten. Hiertoe heeft eerstgenoemde drukkerij proefdrukken vervaardigd van de 12 1/2 ct. type Kreisler, in donkerblauwe kleur, in vellen van 12 blokken. Behalve in blauw kleur bestaan deze proefdrukken op gegomd en op ongegomd papier en tevens ook in bruin en in oranje op ongegomd papier. Wij beelden hierbij één dezer blokken af en geven een schematisch overzicht over het vel, dat een afmeting heeft vsn 50x32 1/2 cm. Blanco bovenrand breed 8,8 cm; idem benedenrand 5 cm; idem linkerrand 2,4 cm; idem rechterrand 2,6 cm; afmeting der blokken 10,1x4,9 mm:

Behalve deze proefdrukken in blokken van 8 zegels, in rasterdiepdruk, zijn er ook nog proefdrukken geweest in koperdiepdruk in vellen van 60 zegels [6 horizontale rijen van 10 zegels] op gegomd papier. Deze vellen dragen alle in de linkerbenedenhoek twee stempels en wel:

"Proefdruk" [omlijnd] en "N.V. Koninklijke Drukkerij de Unie, handtekening van de bedrijfsleider in inkt, en daaronder p.p. Bedrijfsleider". De kleur van deze twee stempels is violet. De afbeelding is gelijk aan die in de blokjes van 8 zegels, en de kleuren zijn: lichtoranje, donkerblauw, iets lichter donkerblauw, blauwgroen, lichtblauwgroen, lichtgroen, donkersepia, iets lichter sepia, en bruinviolet. Dit zijn de 9 bekende kleuren, terwijl volgens de aantekening er nog een 10e kleur gebruikt moet zijn. Ook hier zijn de schaduwpartijen, vooral op de wang, nogal verschilend, hoewel de verschillen niet zo groot zijn als bij de blokjes van 8 zegels."

Postzegelblad voor Indië

1939 pag. 168 1940 pag. 226 1941 pag. 2

Orgaan van de Ned. Indische Vereniging van Postzegelverzamelaars

1940 pag. 203 1941 pag. 178

Verslag omtrent den Post-, Telegraaf-, en Telefoondienst in Ned. Indiëover

1937 pag. 18-19 1939 pag. 2 1940 pag. 16-18

Java-Bode van 1 september 1937 pag. 2, Drukken van postzegels in Rotogravure op den Pasar-Gambir

"Een bezoek van de Landvoogd aan de Stand van de Koninklijke Drukkerij "de Unie". Vorig jaar, toen de verlenging met Joh. Enschedé ter sprake kwam, aan de Regeering een serie kleurproeven gezonden, teneinde te demonstreren dat men voor de vervaardiging van postzegels ook in Indiëterecht kan."

Java-Bode van 20 october 1939 pag. 2, PTT in oorlogstijd

"In een vergadering van de Commissie van Bijstand, te Bandoeng kwam de eventuele aanmaak van zegels hier te lande in verband met oorlogstoestand."

Java-Bode van 21 october 1939 pag 1, Postzegels in Indiëin de toekomst hier gedrukt

"Thans vernomen wij dat besloten is in de toekomst postzegels in Indiëte laten drukken. Daarvoor zou in aanmerking komen twee bedrijven: de Koninklijke Drukkerij "de Unie" en "Kolff" te Batavia."

"De vervaardiging van postzegels middels Rotogravure", uitgegeven door de Kon. Drukkerij de Unie, Molenvliet Oost 8, Batavia-C, 1937?