Nederland 2006 - Bewegende postzegels - Going for Gold

In 1998 bij de eerste buiten Nederland gedrukte zegels sinds de wereldoorlog had ik al voorspeld dat vroeg of laat zegels gedrukt gingen worden in Australië. Hetheeft enige tijd geduurd, maar de voorspelling is uitgekomen....

Op 10 februari 2006 bij de opening van de Olympsiche Winterspelen in Turijn gaf TPGPost speciale zegels uit met afbeeldingen van drievoudige gouden medaillewinnaars - en drievoudig in de zin van 3 medialles tijdens dezelfde spelen! Het gaat in idtgeval om Ard Schenk die in Nagano in 1972 won en om Yvonne van Gennip in Calgary in 1988. Het speciale zit dit keer in de bewegende beelden die zijn aangebracht in de zegels. Via een verfijnde techniek zijn in totaal 12 beelden ondergebracht in een zegel , kunnen we op het zegel een deel van de wedstrijd langs zien komen door de suggestie van 'beweging'. De totstandkomig van de zegels was het resultaat van een internationale samenwerking - de Nederlandse ontwerpersgroep Solar Initiative uit Amsterdam, het Nieuw Zeelandse bedrijf Outer Aspect en de Australische Speciaaldrukkerij SEP Sprint [ooit Printset-Cambec, later S(ingapore) N(ational) P(rinting) Cambec, SNP Ausprint, etc.].

De techniek van deze zegels wordt 'lenticulair' genoemd naar het latijn voor lensje 'lenticula'; de lensjes, prisma's zitten in lange cylindervormige reepjes van kunststof die horizontaal zijn aangebracht. Door elke reep krijgt het oog - afhankelijk van de hoek - een eveneens horizontale baan (van een deel van het totaalbeeld) te zien dat op de ondergrond staat; de totale ondergrond heeft 12 beelden - opgesplitst ("interleaved") in horizontale lijnen die alweer afhankelijk van de hoek waaronder we naar de zegel kijken worden samengevoegd door onze hersenen tot één beeld. Door de hoek waaronder we naar het zegel kijken te veranderen zien we na elkaar verschillende beelden hetgeen we als 'beweging' opvatten.

Deze techniek is al vrij oud en dateert van de jaren '40 uit de vorige eeuw en werd vaak gebruik voor grappig bedoelde prentbriefkaarten e.d. Toen ging het vooral om 2 beelden die ten opzichte van elkaar konden verspringen. Thans 60 jaar later kan er veel preciezer gewerkt worden en zijn veel meer beelden er in aan te brengen. Voor de goede orde zij even vermeld dat de 'lenticulaire druk' niets van doen heeft met 'hologrammen' waarbij de lasertechniek een rol speelt.

De nieuwe Nederlandse zegels van kunststof zijn in Nieuw Zeeland vervaardigd in nauwe samenwerking met Solar Initiative gedurende een half jaar onder stricte geheimhouding. Voor de afwerking - het op dragerpapier brengen en het aanbrengen van druk op de boven- en onderbanen van het uiteindelijke blokje tekende SEP Sprint in Melbourne. Dit betrof druk in offset.

Voor de beelen van Ard Schenk enYvonne van Gennip werd gebruik gemaakt van oud archief materiaal van de televisie, waarbij de tijd - het materiaal van Ard was 16 jaar ouder - toch haar sporen had achtergelaten. De beelden van Yvonne waren veel beter en scherper dan die van Ard. Belangrijk was ook een aantal beelden te vinden die bij elkaar zouden kunnen passen zodat alle een vloeiende beweging zouden opleveren.

Zegels van kunststof met een zelfklevende gomlaag zijn niet voldoende om als postzegels te kunnen fuinctioneren. Ze moeten gedetecteerd kunnen worden door de opzet-, sorteer- en andere postmechanisatie apparatuur van TPGPost. De fosfor is gelukkig beperkt gebleven tot een verticale balk links op het witte gedeelte van het zegel; de balk licht onder de UV-lamp geel op en na. Het laten hechten van de fosfor aan de kunststof gebeurde met een kleiachtige substantie. De 'ellende' met de zilveren zegel uit 2001 waar het ging om leesbare afstempelingen, is dit keer voorkomen door over het zegel een coating aan te brengen om de stempelinkt sneller te laten drogen.

De stijfheid van de zegel stelt ook eisen aan de kleefkracht van de zelfklevende gom. Wie het blokje enigszins buigt krijgt al het idee dat de zegel er af zal springen. Hoe blijven ze op brieven zitten tijdens de verzending?

Postzegels laten zich ook kenmerken door het vertonen van (pseudo) tanding; de gestanste zegels - naderhand op het dragerpapier aangebracht - vertonen zowel horizontaal als verticaal een golfpatroon; de hoeken zijn meestal onderling verschillend wat doet denken aan een effect als bij 'lijntanding'. Een onbedoeld effect van de 'tanding' is dat bij een bepaalde lichtinval er een horizontaal repeterend effect van korte verticale lijntjes te zien is ter hoogte van de tekst 'Nederland 2006'. Dit effect komt voor bij beide zegels. Argwanend of misschien de ontwerpers iets in de zegels zouden hebben 'verstopt' belde ik Solar Initiative. Miguel Gori was zich van geen kwaad bewust en weet het effect ook aan de lichtval en de lenswerking. Later zag ik pas goed dat de onderlinge afstand tussen die lijntjes overeenkwam met de afstand tussen de tanden, dat de lijntjes veroorzaakt werden door een lenswerking van een 'tand' en dat bij een iets andere stand de lijntjes zich naar de lichtbron richten!

Qua verkoopvormen werd gekozen voor een blok met de 2 zegels ter verkoop op de TPGPost verkooppunten en voor een vijftal dezelfde blokken ingebed in een fraai uitgevoerde prestige-boekje. Ten behoeve van de losse blokjes werd nog een product-barcode in het zwart aangebracht op de rechterblokrand: +45751 en een artikelnummer: 260261 op de bovenblokrand in het rood+cyaanblauw. In de prestige-boekje was dit niet nodig omdat een product-barcode voor het totaal product op de achterzijde was aangebracht: +45775 evenals het artikelnummer 260211.

De losse blokken werden verpakt in een kartonnen wikkel met product-barcode +45768 en artikelnummer 260261 bevattend 50 stuks 'vel a 2 Olympsiche Winterspelen'; ook op de wikkel het logo van de Australische drukkerij. [zie illustratie]

Met dank aan Miguel Gori van Solar Initiative uit Amsterdam voor de toelichting.