Geintegreerde blokken December 1995

De jaarlijks terugkerende december-zegels stonden in 1995 in het middelpunt van een Dick Bruna campagne. Op 27 november verscheen behalve een blok van 20 zegels van 55c [voor een totaal bedrag van f 11.-] een pakket-etiket voor f7.50. Het pakketzegel werd verkocht t.b.v. pakketten met een gewicht tot en met 5kg. Is f7.50 normaal het tarief voor pakketten t/m 1kg, en f9.- voor een gewicht t/m 5kg, wie een boekje van 10 pakketzegels kocht voor f 70.- bespaarde nog meer! Wie drie blokken met zegels van 55c tegelijk afnam kreeg een houten stempel ontworpen door Dick Bruna.

Postzegelverzamelaars zullen echter het meest geinteresseerd zijn in het blok met 20 zegels. Zoals gebruikelijk waren er ook dit keer twee verschillende zegels per blok. De liggende rechthoekige, zegels 33x23mm, bestaan in twee versies: een overwegend blauwe en een overwegend oranjerode. De blokken van 4x5 zegels beginnen links bovenaan met een "blauw" zegel waarop kinderen naar één gele ster kijken, daarnaast een "rood" zegel waarop kinderen spelen met gele sterren, enzovoorts schaakbordgewijs. De door Dick Bruna gekozen kleuren zijn: [oranje]rood, geel, blauw, en zwart.

De zegels uit de blokken waren niet los te koop zijn, en de duur van de actie was zoals gewoonlijk beperkt tot de maand december.

De zegels zijn gedrukt in drukvellen ter grootte van 3x4 blokken in vierkleuren rasterdiepdruk op de GOEBEL: [oranje]rood, geel, blauw, en zwart. De cylinders zijn gegraveerd met de Hell Helio-Klischograph. De diagonalen van het raster maken een hoek van 40 graden bij de zwarte cylinder, van 30 graden bij de drie overige cylinders. Het aantal rasterpunten tellend langs de zijranden levert op: 6.5/mm horizontaal en 10/mm verticaal voor [oranje]rood, geel en blauw, en 10/mm horizontaal en 12/mm verticaal bij zwart.

Op de rechtervelrand bevinden zich 4 solide balken in onder elkaar: [oranje]rood, blauw, geel en zwart, naast blok 6.

Paskruizen vinden we links onder naast blok 1, en rechts onder naast blok 3.

Horizontale registerbalken vinden we op de rechtervelrand naast blok 12. Daarboven eerst nog een schuine oranjerode balk, de horizontale balken in de volgorde: oranjerood, blauw, oranjerood, geel, oranjerood, en zwart.

Op de linkervelrand naast blok 10 vier grote driehoeken in de kleuren: oranjerood, blauw, geel en zwart onder elkaar.

Modelvellen van PTT Ordernummer 8927 voor accoord getekend op 5 oktober 1995.

De drukrichting voor het blok is: O.

Tot dus ver eigenlijk niets bijzonders. Wat deze December-zegels zo bijzonder maakt, is het feit dat voor het eerst in de geschiedenis van de Nederlandse postzegels "zelfklevende" zegels zijn geproduceerd, en dat de zegels niet zijn voorzien van een traditionele perforatie.

De december-zegels zijn gedrukt op papier -fosforescent rasterdiepdrukpapier van Harrison and Sons, HS 1630/7% - dat niet zoals gewoonlijk bij Joh. Enschedé en Zonen werd gegomd, maar reeds in Engeland van een gomlaag is voorzien. De gegomde rollen werden naar JAC in Duitsland verstuurd voor een zelfklevende onderlaag. Aan de achterzijde van die onderlaag werd met flexodruk een instruerende tekst gedrukt [zie verderop]. De rollen papier gingen weer terug naar Haarlem en daar werden ze op de Goebel bedrukt.

In plaats van met een scheerperforaat werden de vellen op de Goebel voorzien van een uitgestansde pseudo-perforatie: 12.75:13, 21 tanden horizontaal en 15 verticaal. De "tanding" zit alleen om het zegel zelf heen, niet tussen de zegels, en nergens anders op de blokken.

Het Harrison-papier vertoont de gebruikelijke glansdiagonalen -45/45, doorzicht is zolang de onderlaag nog aan de zegels vastzit moeilijk te constateren. Vermoedelijk IIIp, maar dat zal bij losgetrokken zegels moeten worden nagekeken. Een soortgelijk probleem vormt dan ook de beschrijving van de UV-reactie. Onder UV-licht is de reactie aan de beeldzijde wit oplichtend en nalichtend [fosforescerend] en aan de gomzijde vermoedelijk niet oplichtend en dof blijvend. De onderlaag reageert niet onder UV.

De instructie-tekst zit aan de achterkant, en daarheen verwijst ook een zwarte gedrukte tekst aan de voorkant van het blok, boven de eerste twee zegels: z.o.z. voor gebruik decemberpostzegels.

Onder de zegels 17-18 in blauw: decemberpostzegels 1995, en onder zegel 20: in blauw de naam van de ontwerper: Dick Bruna.

De zwarte tekst aan de achterzijde:

Deze decemberpostzegels zijn voldoende om uw kerst- en nieuwjaarswensen [een kaart of een kaart in een open envelop] in december 1995 binnen Nederland te versturen. Alleen kaarten die rechthoekig van vorm zijn [niet vierkant]; komen in aanmerking voor frankering met de decemberzegels. Kaarten met een andere vorm kunt U verzenden in een rechthoekige open envelop.

Uw decemberwensen mogen niet zwaarder zijn dan 50 gram, niet kleiner dan 9 bij 14cm en niet groter dan 16,2 bij 23,5 cm. In alle andere gevallen moet u bijfrankeren tot het normale tarief. Gebruik altijd de postcode. Post uw wensen tijdig, dan zorgen wij er voor dat ze op tijd worden bezorgd. Als wij u kunnen helpen met de postcode,of als u andere vragen heeft, bel dan gratis PTT Post Klantenservice 06-0417.

Kennen uw vrienden en kennissen uw nieuwe telefoonnummer al? Wellicht kunt u uw nieuwe 10-cijferige telefoonnummer vermelden bij uw decemberwensen.

De tekst loopt niet gelijk op met een blok, per blok passen er net geen twee complete teksten, zodat er een verloop zal optreden.

Zelfklevende zegels zijn voor de filatelist altijd een schrikbeeld geweest, om uiteenlopende redenen. De eerste zelfklevers waren in 1963-64 afkomstig van filatelistische roofstaten als Sierra Leone en Tonga. De eerste serieuze zelfklevende zegels werden in 1974 uitgegeven door de Verenigde Staten, een Kerstzegel van 10c. De Michel-catalogus waarschuwt de verzamelaars voor het afweken met water, de zegels gaan kapot. Een wie ze "postfris" heeft loopt een grote kans dat de kleefstof inmiddels is doorgeslagen door de zegel heen. In de twintig jaren erna hebben een groot aantal landen voorzichtig de stap naar zelfklevende zegels gewaagd.

Was de kwaliteit van de kleefstof dan inmiddels zoveel verbeterd dat bij het bewaren van zegels niet voor zelf-destructie hoefde te worden gevreesd, het afweken zo al mogelijk gaf volop problemen. Verstandiger was het de zegels maar rustig op het briefstukje te laten zitten.

Voor de introductie van de eerste Nederlandse zelfklevende zegels is het nodige research gedaan, en zijn praktische alle mogelijke bezwaren zowel van verzamelaars als van gewone gebruikers ondervangen.

Omdat de zegels nog een gomlaag hebben die bij het afweken normaal zal loslaten, is er geen afweekprobleem. Afgeweekte zegels zijn vrij van zelfklevende gom, en blijven niet onverwacht plakken aan albumbladen e.d. De postfrisse zegels, ook als ze uit een blokje zouden worden geknipt, geven geen gom af aan de randen of aan de schaar. Slechts bij zeer grote druk kan theoretisch de zelfklevende gom naar buiten komen, en dan wat plakkerig aan gaan voelen. De zelfklevende gom is van een type dat ook gebruikt wordt bij etiketten in de voedingsindustrie met name op vleeswaren. Wie onverhoopt toch gaat likken aan de zegels hoeft niet bang te zijn voor schadelijke effecten.

PTT Post Filatelie heeft de mogelijke "migratie van oliehoudende bestanddelen" onderzocht. De gebruikte zelfklevende lijm is een gemodificeerde natuurrubberlijm die geen bestanddelen bevat die kunnen migreren zoal weekmakers, kleinmoleculaire oliën, monomeren of oplosmiddelen.

Onder normale omstandigheden komt kleefdoorslag door het papier niet voor. De gomlaag dient bovendien nog eens als een extra barriere. Extreme warmte of UV-licht kunnen het veranderingsproces van de lijm versnellen, wat een effect heeft op de kleefkracht, niet op enige "migratie". Het onder druk en warmte migreren van een olieachtige substantie is niet vastgesteld bij monster-materiaal van het bij JOHEZ gebruikte zegelpapier. Wel bij zelfklevende zegels van een aantal andere landen waar ook andere kleefstoffen zijn gebruikt.

Kortom, zoals het er thans uit ziet, is op z´n minst door het gebruik van de extra gomlaag een "ei van Columbus" gevonden voor de afweekperikelen, en zijn de eerste Nederlandse zelfklevers een voorbeeld voor andere landen. Het massale gebruik als December-postzegel is ook een goede gelegenheid om van alle kanten suggesties ter verbetering terug te krijgen.