|
Na de invoering van de fotomechanische drukprocédé's: rasterdiepdruk en offset in 1924, en uit bezorgdheid over de dankzij het fotografisch karakter toegenomen mogelijkheid tot vervalsing, werd in 1926 het watermerk cirkeltjes in gebruik genomen. Alleen zegels in rasterdiepdruk en offset moesten van dit watermerk papier voorzien worden, plaatdruk- en boekdrukzegels konden zonder watermerk blijven. Tussen 1926 en 1946 hadden praktisch alle Nederlandse zegels in rasterdiepdruk en offset het watermerk. De uitzonderingen op deze regel zijn gering:
|
Bij uitzondering hadden ook enkele plaatdruk zegels het watermerk:
Na 1946 wordt het watermerk voor de langlopende frankeer- en portzegels in rasterdiepdruk gebruikt. Als in 1969 de Juliana Regina zegels hun intrede doen, heeft het watermerk cirkeltjes' z'n langste tijd gehad. Slechts nieuwe oplagen van sommige Juliana en profil-waarden, de 5c Cijfertype van Krimpen, en de 10c Delta gaan nog enige tijd door, en wel tot in 1974. |
|
Alle gelegenheidszegels in rasterdiepdruk na 1947 tot en met 1955 hebben een watermerk:
De toeslagzegels in rasterdiepdruk in de periode 1948-1956 hebben geen watermerk behalve:
|
In 1948 wordt voor 3 zegels van de Koningin Wilhelmina ontwerp Hartz-serie in plaatdruk papier met watermerk gebruikt [45, 50, 60c]. Het gaat om het opmaken van een oude(?) voorraad van circa 180.000 vel. De Zomerzegels van 1949 krijgen tegen de verwachting in watermerkpapier. Horizontaal voor de 2c en de 5c, verticaal voor de 6, 10 en 25c. De Europa-zegels van 1956 zijn pas weer de eerste gelegenheidszegels in rasterdiepdruk zonder watermerk. In 1967 werd voor de proef met het fosforescente papier, in de postdistricten Den Haag en Rotterdam, oplagen van de Europa-zegels op fosforescent papier gedrukt. Slechts het Sortectie-papier met watermerk was toen beschikbaar. |
|
Bij de proef, 5 jaar eerder, met fluorescent papier, werd gebruik gemaakt van Duits papier zonder watermerk cirkeltjes: de 4 en 8c van Krimpen, en de 12c Koningin Juliana en profil. De welbekende 'Gouda' zegels. Minder bekend zal zijn dat gelijktijdig ook de 6c. van Krimpen, en de 15, 20, 25, 30 en 50c en profil zijn aangemaakt op fluorescent papier. Deze zijn evenwel nooit uitgegeven en op enkele vellen na vernietigd. Sinds de invoering van het drukken aan de rol , in 1936, is een afwijkende richting van het watermerk cirkeltjes grote uitzondering geworden. Hoewel bij vellendruk de drukrichting loodrecht op de papierrichting moet staan is daar incidenteel wel van afgeweken. Bij druk aan de rol moeten druk en papier gelijk-gericht zijn, afwijkende papier- en dus watermerk -richtingen zijn daarom onmogelijk. Van de zegels na 1936 gedrukt zijn de volgende bekend met beide richtingen van het watermerk: |
Bij bovengenoemde zegels gaat het om hele oplagen, het zijn dus geen afwijkingen in de zin van een per ongeluk verkeerd ingelegd, kwartslag gedraaid vel papier. Bij de portzegels speelde de papierschaarste in die tijd een belangrijke rol. Van twee andere zegels zijn slechts enkele exemplaren bekend:
|
|
De 5c met horizontaal watermerk werd gemeld in het Nederlands Maandblad voor Philatelie 1971 op bladzijde 15. Het gaat om een ongebruikt blok van 4 met velrand. De NVPH catalogus neemt de 5c op in de 1972 editie, en dateert de zegels redelijkerwijs op 1970. P. Storm van Leeuwen meldt in zijn artikel over het verticale watermerk bij de portzegels in het Nederlands Maandblad voor Philatelie 1976 op bladzijde 14, dat hij in het bezit is van een exemplaar van de 5c met een stempel dat pas 1 februari 1971 in gebruik is genomen. Qua periode komen de melding van het ongebruikte blok en het gestempelde exemplaar goed overeen. Echter, de 5c van Krimpen is sinds 1961(!!) niet meer op de 'vellenpers' gedrukt, doch uitsluitend aan de rol! Het exemplaar van P. Storm van Leeuwen heb ik onderzocht en moet gezien de in aanmerking komende oplagen en de UV-reactie van het papier (zwak luminescent door het voorkomen van enkele witoplichtende textielvezels, en het ontbreken van een egaal in de papierbrij aangebrachte witmaker) gedateerd worden op 1960-61. |
In die periode zijn drie oplagen aangemaakt van cylinder L/R 12 ,waarvan twee oplagen in 1961 bestemd voor de aanmaak van 'rollen', d.w.z. van strippen van 20 zegels aan elkaar geplakte rollen. De grote verrassing vormde de drukrichting, die in tegenstelling tot alle oplagen van 1953-61 niet B is, maar O. Hiermee is aangetoond dat het niet om een incidenteel verkeerd ingelegd vel papier kan gaan, maar om een deeloplage. Een kopstaande instelling van de cylinder in de drukpers is niet één, twee, drie veranderd in een normale zonder dat er een redelijk aantal vellen al mee gedrukt. De afwijkende papierrichting en de daarmeer samenhangende andere wijze van omkrullen (in de lengte voor horizontaal watermerk, in de breedte voor verticaal watermerk) kan een probleem gegeven hebben bij de vervaardiging van de geplakte rollen uit de vellen van de 1961 oplagen en geleid hebben tot vernietiging van de deeloplage. |
|
De 30c met verticaal watermerk werd gemeld in het Nederlands Maandblad voor Philatelie 1972 op bladzijde 621. De 30c verschijnt pas in de 1975 editie, en wordt vreemd genoeg gedateerd op 1973. De 30c Koningin Juliana en profil met verticaal watermerk, is volgens de melder afkomstig is uit een voorraad firmapost uit de periode eind 1953/begin 1954. De oplagen van de 30c vallen uiteen in drie perioden: 1954-61, 1964-67, en 1971. Aan de hand van de UV-reactie is goed vast te stellen uit welke periode een los zegel afkomstig is, voor de eerste periode zelfs of het van vóór of na 1958 is. Nader onderzoek van de enkele bekende exemplaren moet het dus mogelijk maken de periode van aanmaak nauwkeurig aan te geven. |
Een aparte stoorfactor bij het voorkomen van horizontaal en verticaal watermerk binnen één emissie vormen de zegels uit de automaatboekjes in de periode 1964-1972, de nummers 1 tot en met 11 [behalve 9]. De zegels cijfertype van Krimpen resp. de 10c Delta uit die postzegelboekjes hebben altijd horizontaal watermerk, de Koningin Juliana en profil zegels altijd verticaal watermerk. Theoretisch kunnen kunnen te hoog resp. te breed uitgevallen zegels aan de kant waar ze éénzijdig ongetand zijn nagetand worden en kan zo een afwijkend watermerk gefabriceerd worden. |
|
Overzicht zegels met watermerk, uitgesplitst naar de stand van het watermerk: horizontaal watermerk: -\papier1926733:Koningin Wilhemina, ontwerp J. Veth -\papier1926733:Kind -\papier1927733:Kind -\papier1928733:Olympische Spelen: 3, 5, 7 c [offset] -\papier1929733:Kind [offset] -\papier1931-34:Fotomontages -\papier1931-34:Goudse Glazen -\papier1931-34:Kind -\papier1932-34:Kind -\papier1933-34:Zeeman -\papier1933-34:Kind -\papier1934-34:Kind -\papier1935-34:Kind -\papier1936-34:Kind -\papier1937-34:Jamboree -\papier1937-34:Kind -\papier1938-34:Jubileum -\papier1938-34:Kind -\papier1939-34:N.S. -\papier1939-34:Kind -\papier1940-34:Koningin Wilhemina, ontwerp van Konijnenburg -\papier1940-34:Kind -\papier1941-34:Kind -\papier1943-34:PTT Vereniging -\papier1943-44:Symbolen: 1 , 2 , en 4c -\papier1944-44:Winterhulp -\papier1945-44:Kind -\papier1946-44:cijferzegels, ontwerp J. van Krimpen [5c] -\papier1947-48:Koningin Wilhemina, ontwerp S. Hartz -\papier1947-48:Portzegels, ontwerp J. van Krimpen -\papier1948 48:Inhuldiging: 10c -\papier1949 48:Zomer: 2, 5c -\papier1949-51:Koningin Juliana (!I)en face(!i) -\papier1953-51:Watersnood -\papier1953-74:Koningin Juliana (!I)en profil(!i) verticaal watermerk: -\papier1926-48:cijfertype, ontwerp Lebeau -\papier1926-48:Kind -\papier1928 48:Olympische Spelen: 1 c en 2c [offset] -\papier1928 48:Kind -\papier1932 48:ANVV -\papier1933 48:Vrede -\papier1935 48:Luchtvaart -\papier1936 48:Utrecht -\papier1940 48:Tralie -\papier1942 48:legioen -\papier1943-44:Symbolen: 1, 2, 3, en 5c -\papier1946-74:cijferzegels, ontwerp J. van Krimpen -\papier1947-74:Portzegels, ontwerp J. van Krimpen -\papier1948-74:Inhuldiging: 20c -\papier1949-74:Zomer: 6, 10, en 20c -\papier1949 74:UPU - papier1950 74:Leiden - papier1953 74:Vliegende Kraai 25c - papier1953 74:Koningin Juliana (!I)en profil(!i) [30c] - papier1954 74:Statuut - papier1955 74:Bevrijding - papier1962-74:Landschappen |