Rolzegels Polen - Coilstamps of Poland

In het bulletin van Automaatboekjes en Rolzegels van 1976 R40-41 heb ik onder Automaatrolzegels van Polen het mij toen bekende geschreven. In de ruim 25 jaren die sindsdien verstreken zijn is het een en ander veranderd.

De belangrijkste zaken uit het oorspronkelijke artikel zal ik weer noemen, ook al omdat niet iedereen hierover zal kunnen beschikken. Polen kende in 1931-32 al automaatrolzegels. Het betrof zegels in boekdruk, aan de rol gedrukt, ongenummerd, een cylinderomtrek van 9 zegels, een cylinderbreedte van 18 zegels, en veltanding 12:12 1/2 13/16.

Het waren de:

15gr Henryk Sienkiewicz, helderblauw

Uitgifte 1931-02-06, oplage 10.035 rollen van 503 [!!!] waarvan de eerste 3 zegels achter een tralieopdruk verborgen gingen.

25gr Wapen, helderbruin

Oplage 10.025 rollen van 500. Uit de roulatie per 1931-12-03 vanwege vervalsingen, bijna de gehele oplage van de rolzegels is vernietigd.

De automaten bleken onpraktisch en sloegen niet aan bij het publiek. De 15gr werd na de mislukking uitverkocht aan het loket.

Pas in 1972 werd het weer geprobeerd, kennelijk in het kader van een modernisering bij de posterijen, aangezien per 1972-10-01 de posttarieven omhoog waren gegaan, en begin 1973 de 'postcode' werd ingevoerd.

Om de achtergrond van de diverse waarden te begrijpen is een tabel van de belangrijkste posttarieven nuttig:

De tariefsverhoging van 1983-01-01 ging voor niet-particulieren al per 1982-03-30 in.

[de munteenheid is de Złoty onderverdeeld in 100 groszy]

Bij m'n eerste bezoek aan Polen, winter 1974/75, trof ik op de terugreis wachtend op de Hoek van Holland-Expres, in Poznań op het stationspostkantoor drie grijze, anonyme kastjes aan die het volgende af zouden moeten geven:

Ze werkten niet, accepteerden wel het geld, maar gaven geen zegels of kaarten af.

In juni 1975 trof ik op het stationspostkantoor te Kraków nieuwe automaten aan van Hongaarse makelij [Fok-gyem, Metrimpex]. Boven in de grijze kast de rol van 1.50 zł, onderin de rol van 1 zł. Munten in een sleuf, drukken op een rode knop, de automaten werken electrisch, en de zegels vallen eruit, na binnen het apparaat te zijn losgetrokken. Er zijn geen snijranden!

Naast de zegelautomaat nog twee andere electrische automaten, van Pools fabrikaat, waaruit een briefkaart van 1zł [voor 1 zł] resp. enveloppe+briefpapier [voor 2 x 20gr] te krijgen was. De briefkaart-automaat was net geplaatst. In Juli 1975 bleken de oude automaten van het stationspostkantoor in Poznań verdwenen. In Februari 1976 trof ik op het hoofdpostkantoor te Warszawa een automaat aan die paren zegels afgaf voor 1 x 2 zł resp. 3 x 1 zł.

De automaten konden kennelijk worden bijgesteld. Złotówki, munten van 1 zł waren toen nog vrij gangbaar, echter 50gr munten waren slechts met moeite te vergaren. De 1.50 zł kon daarom maar zeer beperkt uit de automaat worden getrokken.

Zowel de zegels als de briefkaart droegen de afbeelding van Copernicus [Mikołaj Kopernik].

Eind Februari 1976 waren op het hoofdpostkantoor te Poznań nieuwe rolzegels te krijgen, ditmaal met Stadsgezichten. En wederom bijbehorende briefkaarten.

In Augustus 1976 trof ik op het stationspostkantoor te Kraków een slingerautomaat aan van het zelfde Hongaarse fabrikaat, met 'gemengde frankering': de 1 zł Mikołaj Kopernik, en de 1.50 zł Zamość. Losse zegels niet te onderscheiden van die uit de electrische apparaten.

In September 1976 bleek de bovengenoemde automaat in Warszawa ook de gebouwenzegels in paren af te kunnen geven. Aan de zijkant van de automaat zitten metalen plaatjes met een code-nummer:

De cijfers 74, 75, resp 76 zullen op het bouwjaar slaan, L op 'list'=brief, K op 'karta'=kaart, B op 'bélyeg'=zegel in het Hongaars.

Alle zegels zijn gedrukt in Leipzig bij de VEB Wertpapierdruckerei, in rasterdiepdruk, aan de rol, rollen van 1000, om de 5 genummerd, nummers type n1, 4-tallig beginnend met 0 en eindigend met 0, 3-tallig eindigend op 5. De nummering is normaalstaand t.o.v. de andere nummers en t.o.v. de drukrichting. Kamtanding 14 1/4 15/18. Rastermaat 100. Papier CW [gecoat, wit fluorescent] op W [wit fluorescent], doorzicht III, gom synthetisch dof. Cylinderomtrek 11, cylinderbreedte 10?

De zegels:

Nu over de individuele zegels:

Kopernik:

Zegels:

Ontwerp A. Heidrich, oplage 27.3 resp. 26.9 miljoen.

Uitgegeven ter gelegenheid van de ?-honderdste sterfdag van Mikołaj Kopernik. Behalve zegels werden briefkaarten, enveloppen en een luchtpostblad uitgegeven.

Monumentenjaar:

Uitgegeven ter gelegenheid van het Europees Monumentenjaar. Behalve zegels werd een groot aantal briefkaarten uitgegeven.

Zegels:

Ontwerp S. Malecki, oplage 50.8 resp. 51.3 miljoen.

Briefkaarten:

ontwerpen S. Malecki:

uitgifte            waarde           oplaag-aanduiding     oplage

1975-04-24   1z(!lslash) Gda(!nacutus)sk        I.75    1.000.000          1.014.000
                                IX.75    1.000.000           998.000

             1z(!lslash) Kazimierz      I.75    1.000.000         1.004.900
                 Dolny          IX.75    1.000.000         1.016.000

             1z(!lslash) Wieliczka      I.75    1.000.000         1.003.500
                                IX.75    1.000.000         1.001.000
                                 I.76    2.000.000         2.009.900
                                IV.76    4.000.000         4.004.000

             1z(!lslash) Zamo(!sacutus)(!cacutus)          I.75   1.000.000          1.007.000
                                IX.75   1.000.000          1.012.000

1977-02-28  1z(!lslash) Lublin         I.77    1.000.000         1.010.000
                              c VII.77      500.000           510.000
                              c XII.77      500.000           521.300

             1z(!lslash) Olsztyn        I.77    1.000.000         1.006.000
                              c VII.77    1.000.000         1.000.000

            1z(!lslash) Szczecin        I.77    1.000.000         1.014.000
                              c VII.77    1.000.000         1.016.000
                                 X.77    1.000.000         1.000.000
                              c VII.78    1.000.000         1.035.500
                              c III.79    1.000.000         1.031.000
                                VI.79    1.000.000         1.026.000
                                IX.79    1.000.000         1.035.500

1977-04-26   1z(!lslash) Malbork       IV.77    1.000.000         1.001.500

1978-04-18   1z(!lslash) Bydgoszcz     IV.78    1.000.000         1.034.000
                              c VIII.78    2.000.000         2.072.500
                                 II.79    2.000.000         2.055.500
                                  V.79    2.000.000         2.058.500
                              c VIII.79    2.000.000         2.066.500

1979-12-01   2z(!lslash) Sandomierz   XII.79    2.000.000         3.100.000
                                  I.80    2.000.000         2.101.000
                                 II.80    1.000.000         1.000.000
                              c   IV.80    2.000.000         2.068.000
                              c VIII.80    1.500.000         1.551.000

ontwerp K. Tarkowska:

1976-7-09    1z(!lslash) P(!lslash)ock       VII.76    1.000.000          1.000.000
                             VIII.76    1.000.000          1.015.000
                               IX.76    1.000.000          1.002.000

enveloppen [ontwerp J. Brodowski]:

uitgifte   waarde             oplaag-aanduiding            oplage

1980-02-28  Sandomierz

           2.50z(!lslash) [3z(!lslash)]        1980    6.000.000        7.926.000
                              c  1981    9.000.000        9.224.000
           2.50z(!lslash) [2.90]       1981    9.000.000        8.916.300
                                1982   12.000.000       12.071.300

Zie Filatelista nr 3[713] 1-15 feb 1986: Koperta nr 64, oplagen en zettingen, door Juliusz Wudel.

Wieliczka:

Ontwerp Z. Stasik, oplage van 100 miljoen voor de vellen van 2x10x10 stuks, 49.87 resp. 50 miljoen voor de rollen van 1000.

De vellen hebben op de bovenrand de inscriptie 'Kopalnia Soli w Wieliczce' [zoutmijn in Wieliczka] en op de onderrand de drukkersaanduiding:

VEB Deutsche Wertpapierdruckerei III 18 185. Naast zegel 100 een zwart veltelnummer.

Wawel-hoofd

De Wawel-hoofdjes vormen een lange gebruiksserie. Met een soortgelijke tekening zijn nog andere waarden verschenen, alle in vellen gedrukt, in Warszawa bij de Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych, in rasterdiepdruk of plaatdruk [20, 40, en 200zł]. Het perforaat van die zegels is kamtanding 11 1/2 ?/? voor de 60 en 100zł en 11:11 3/4 12/15 voor de overige.

De postwaardestukken [ontwerp J. Konarzewski]: