Polen

In het bulletin van Automaatboekjes en Rolzegels van 1976 R40-41 heb ik onder 'Automaatrolzegels van Polen' het mij toen bekende geschreven. In de ruim 10 jaren die sindsdien verstreken zijn is het een en ander veranderd.

De belangrijkste zaken uit het oorspronkelijke artikel zal ik weer noemen, ook al omdat niet iedereen hierover zal kunnen beschikken. Polen kende in 1931-32 al automaatrolzegels. Het betrof zegels in boekdruk, aan de rol gedrukt, ongenummerd, een cylinderomtrek van 9 zegels, een cylinderbreedte van 18 zegels, en veltanding 12:12 1/2 13/16.

Het waren de:

15gr Henryk Sienkiewicz, helderblauw: Uitgifte 1931-02-06, oplage 10.035 rollen van 503 [!!!] waarvan de eerste 3 zegels achter een tralieopdruk verborgen gingen.
25gr Wapen, helderbruin: Oplage 10.025 rollen van 500. Uit de roulatie per 1931-12-03 vanwege vervalsingen, bijna de gehele oplage van de rolzegels is vernietigd.

De automaten bleken onpraktisch en sloegen niet aan bij het publiek. De 15gr werd na de mislukking uitverkocht aan het loket.

Pas in 1972 werd het weer geprobeerd, kennelijk in het kader van een modernisering bij de posterijen, aangezien per 1972-10-01 de posttarieven omhoog waren gegaan, en begin 1973 de 'postcode' werd ingevoerd.

Om de achtergrond van de diverse waarden te begrijpen is een tabel van de belangrijkste posttarieven nuttig:

invoering	drukwerk binn.	briefkaart binn. !1 brief binn.	loc. brief

1954-05-01	20 gr	40 gr	60 gr	40 gr
1972-10-01	50 gr	1 z³	1 z³	1 z³
1979-10-01	1 z³	2 z³	2 z³	2 z³
1983-01-01	5 z³	5 z³	6 z³	5 z³
1984-11-01	5 z³	5 z³	10 z³	5 z³
1988			15 z³
1989			20 z³

De tariefsverhoging van 1983-01-01 ging voor niet-particulieren al per 1982-03-30 in.

[de munteenheid is de Z³oty onderverdeeld in 100 groszy]

Bij m'n eerste bezoek aan Polen, winter 1974/75, trof ik op de terugreis wachtend op de Hoek van Holland-Expres, in Poznañ op het stationspostkantoor drie grijze, anonyme !kastjes aan die het volgende af zouden moeten geven:

voor 1 x 1 z³: 1 zegel van 1 z³
voor 3 x 50gr: 1 zegel van 1.50 z³
voor 1 x 1 z³: 1 briefkaart van 1 z³

Ze werkten niet, accepteerden wel het geld, maar gaven geen zegels of kaarten af.

In juni 1975 trof ik op het stationspostkantoor te Kraków nieuwe automaten aan van Hongaarse makelij [Fok-gyem, Metrimpex]. Boven in de grijze kast de rol van 1.50 z³, onderin de rol van 1 z³. Munten in een sleuf, drukken op een rode knop, de automaten werken electrisch, en de zegels vallen eruit, na binnen het apparaat te zijn losgetrokken. Er zijn geen snijranden!

Naast de zegelautomaat nog twee andere electrische automaten, van Pools fabrikaat, waaruit een briefkaart van 1z³ [voor 1 z³] resp. enveloppe+briefpapier [voor 2 x 20gr] te krijgen was. De briefkaart-automaat was net geplaatst. In Juli 1975 bleken de oude automaten van het stationspostkantoor in Poznañ verdwenen. In Februari 1976 trof ik op het hoofdpostkantoor te Warszawa een automaat aan die paren zegels afgaf voor 1 x 2 z³ resp. 3 x 1 z³. De automaten konden kennelijk worden bijgesteld. z³otówki, munten van 1 z³ waren toen nog vrij gangbaar, echter 50gr munten waren slechts met moeite te vergaren. De 1.50 z³ kon daarom maar zeer beperkt uit de automaat worden getrokken.

Zowel de zegels als de briefkaart droegen de afbeelding van Copernicus [Miko³aj Kopernik].

Eind Februari 1976 waren op het hoofdpostkantoor te Poznañ nieuwe rolzegels te krijgen, ditmaal met Stadsgezichten. En wederom bijbehorende briefkaarten.

In Augustus 1976 trof ik op het stationspostkantoor te Kraków een slingerautomaat aan van het zelfde Hongaarse fabrikaat, met 'gemengde frankering': de 1 z³ Miko³aj Kopernik, en de 1.50 z³ Zamo¶æ. Losse zegels niet te onderscheiden van die uit de electrische apparaten.

In September 1976 bleek de bovengenoemde automaat in Warszawa ook de gebouwenzegels in paren af te kunnen geven. Aan de zijkant van de automaat zitten metalen plaatjes met een code-nummer:

soort	type-nummer	opmerkingen

enveloppen	ALS-4 74000-	gemaakt te Lublin
briefkaart	AKS-4 75000-	gemaakt te Lublin
zegels	BE-3 740000-	electrisch Fok-gyem
	BE-3 750000-	electrisch Fok-gyem
	BE-3 760000-	electrisch Fok-gyem
	BM-3 751000-	slinger Fok-gyem

De cijfers 74, 75, resp 76 zullen op het bouwjaar slaan, L op 'list'=brief, K op 'karta'=kaart, B op 'bélyeg'=zegel in het Hongaars.

Alle zegels zijn gedrukt in Leipzig bij de VEB Wertpapierdruckerei, in rasterdiepdruk, aan de rol, rollen van 1000, om de 5 genummerd, nummers type n1, 4-tallig beginnend met 0 en eindigend met 0, 3-tallig eindigend op 5. De nummering is normaalstaand t.o.v. de andere nummers en t.o.v. de drukrichting. Kamtanding 14 1/4 15/18. Rastermaat 100. Papier CW [gecoat, wit fluorescent] op W [wit fluorescent], doorzicht III, gom synthetisch dof. Cylinderomtrek 11, cylinderbreedte 10?

De zegels:

nr	waarde	afbeelding	kleur	druk-richting	vel/rol	door-zicht	uitgifte

1	1 z³	Copernicus	kersrood	B	R	'I, 'IIIb	1972-12-28
2	1 1/2 z³	Copernicus	bruinolijf	B	R	'IIIb	1972-12-28
3	1 z³	Kazimierz Dolny	groen	L	R	'IIIb	1975-11-11
4	1 z³	Kazimierz Dolny	groen	R	R	'IIIb	??
5	1 z³	Zamo¶æ	paarsbruin	O	R	'IIIb	1975-11-11
6	1 z³	Wieliczka	groen+zwart	L	R	'IIIb	1979-07-14
7	1 z³	Wieliczka	groen+zwart	L	V	'IIIb	?1979-07-14
8	1 z³	Wieliczka	lichtbruin+zwart	L	R'IIIb	1979-07-14
9	1 1/2 z³	Wieliczka	lichtbruin+zwart	L	V	'IIId	?1979-07-14
10	5 z³	Wawel-hoofdje	donkergroen		R	'IIId	1984-07-10
11	20 z³	Wawel-hoofdje	blauw		R		1989-03-31
12	60 z³	Wawel-hoofdje	d'geelgroen		R		1989-12-15

Nu over de individuele zegels:

Kopernik

Uitgegeven ter gelegenheid van de ?-honderdste sterfdag van Miko³aj Kopernik. Behalve zegels werden briefkaarten, enveloppen en een luchtpostblad uitgegeven.

Zegels:

Ontwerp A. Heidrich, oplage 27.3 resp. 26.9 miljoen.

Briefkaarten:

uitgifte         waarde           oplaag-aanduiding    oplage

1972-12-28         1.-        XII.72    4.000.000        4.866.700
                                I.73    2.000.000        1.158.000
                                I.74    2.000.000        2.010.200
                                X.74    1.000.000        1.014.000
                                I.75    1.000.000        1.009.500

Enveloppen:

1972-12-28         1.50       XII.72    4.000.000        4.066.700
                                I.73    3.000.000        3.110.000
                              XII.73    4.000.000        4.048.000
                             VIII.74    2.000.000        2.070.000
                              XII.74    2.000.000        2.074.000

Luchtpostblad [ontwerp A. Balcerzak]:


1973-03-05        4.90        XII.72      500.000          548.000

Monumentenjaar

Uitgegeven ter gelegenheid van het Europees Monumentenjaar. Behalve zegels werd een groot aantal briefkaarten uitgegeven.

Zegels:

Ontwerp S. Malecki, oplage 50.8 resp. 51.3 miljoen.

Briefkaarten:

uitgifte         waarde           oplaag-aanduiding    oplage

ontwerpen S. Malecki:

1975-04-24   Ô 1zl Gdañsk       I.75    1.000.000    in1.014.000
                                 I.75    1.000.0IX.75    1.000.000              998.000

                        1zl Kazimierz      000.0I.75    1.000.000               1.004.900
                             azi Dolny       0.0IX.75    1.000.000              1.016.000

                        1zl Wieliczka        0.0I.75    1.000.000               1.003.500
                               liczka        0.0IX.75    1.000.000              1.001.000
                                iczka        0.0IX.75   I.76    2.000.000        .001.002.009.900
                                iczka        0.0IV.76    4.000.000              4.004.000

                        1zl Zamo¶æ           0.0I.75    1.000.000               1.007.000
                               o¶æ           0.0IX.75    1.000.000              1.012.000

1977-02-28      1zl Lublin              I.77    1.000.000        0      1.010.000
                                        I.77    VII.77      500.000     510.000
                                        I.77    XII.77      500.000      10.000 521.300

                        1zl Olsztyn        7    I.77    1.000.000        10.000 1.006.000
                              sztyn        7    VII.77    1.000.000        .000 1.000.000

                        1zl Szczecin       7    I.77    1.000.000          .000 1.014.000
                              czecin       7    VII.77    1.000.000        .000 1.016.000
                                ecin       7    VII.77  X.77    1.000.000        .016.001.000.000
                                ecin       7    VII.78    1.000.000             1.035.500
                                ecin       7    III.79    1.000.000             1.031.000
                                ecin       7    VI.79    1.000.000              1.026.000
                                ecin       7    IX.79    1.000.000              1.035.500

1977-04-26      1zl Malbork       in    IV.77    1.000.000              1.001.500

1978-04-18      1zl Bydgoszcz     in    IV.78    1.000.000              1.034.000
                                  in    IV.78   VIII.78    2.000.000       34.002.072.500
                                  in    IV.78   II.79    2.000.000         34.002.055.500
                                  in    IV.78   II.79   V.79    2.000.000        .055.502.058.500
                                  in    IV.78   VIII.79    2.000.000            2.066.500

1979-12-01      2zl Sandomierz    in    XII.79    2.000.000        0    3.100.000
                                  in    XII.79    2.000.I.80    2.000.000               2.101.000
                                  in    XII.79  II.80    1.000.000              1.000.000
                                  in    XII.79  IV.80    2.000.000              2.068.000
                                  in    XII.79  VIII.80    1.500.000            1.551.000
ontwerp K. Tarkowska:

1976-7-09       1zl P³ock         in    VII.76    1.000.000    01.000.000
                                  in    VII.76  VIII.76    1.000.000            1.015.000
                                  in    VII.76  IX.76    1.000.000              1.002.000

enveloppen [ontwerp J. Brodowski]:

uitgifte	afbeelding	waarde	oplaag-aanduiding	oplage

1980-02-28	Sandomierz	2.50zl [3zl]	1980 6.000.000	7.926.000
			1981 9.000.000	9.224.000
		2.50zl [2.90]	1981 9.000.000	8.916.300
			1982 12.000.000	12.071.300

Zie Filatelista nr 3[713] 1-15 feb 1986: Koperta nr 64, oplagen en zettingen, door Juliusz Wudel.

Wieliczka

Ontwerp Z. Stasik, oplage van 100 miljoen voor de vellen van 2x10x10 stuks, 49.87 resp. 50 miljoen voor de rollen van 1000.

De vellen hebben op de bovenrand de inscriptie 'Kopalnia Soli w Wieliczce' [zoutmijn in Wieliczka] en op de onderrand de drukkersaanduiding:

VEB Deutsche Wertpapierdruckerei III 18 185. Naast zegel 100 een zwart veltelnummer.

Wawel-hoofd

Het rolzegel is ontworpen door J. Konarzewski. Oplage 100 miljoen.

De Wawel-hoofdjes vormen een lange gebruiksserie. Met een soortgelijke tekening zijn nog andere waarden verschenen, alle in vellen gedrukt, in Warszawa bij de Pañstwowa Wytwórnia Papierów Warto¶ciowych, in rasterdiepdruk of plaatdruk [20, 40, en 200z³]. Het perforaat van die zegels is kamtanding 11 1/2 ?/? voor de 60 en 100zl en 11:11 3/4 12/15 voor de overige.

1e dag	waarde	kleuren	druk	ontwerper	oplaag

1982-09-25	60 zl	bruin/lichtoranjerood	rasterdiepdruk / photogravure	S. Skiba	11.24 milj.
1982-09-25	100zl	roodbruin/geelbruin	rasterdiepdruk / photogravure	S. Skiba	15.78 milj.

1985-01-24	3.50zl	lichtbruin/donkerbruin	rasterdiepdruk / photogravure	J. Konarzewski	20 milj.
1985-07-08	5 zl	lichtviolet/donkerviolet	rasterdiepdruk / photogravure	J. Konarzewski
1985-07-08	10zl	lichtblauw/donkerblauw	rasterdiepdruk / photogravure	J. Konarzewski
1986-07-30	20zl		plaatdruk / recess	J. Konarzewski
1986-07-30	40zl		plaatdruk / recess	J. Konarzewski
1986-11-11	200zl		plaatdruk / recess	J. Konarzewski
1987	30zl		plaatdruk / recess	J. Konarzewski

De postwaardestukken [ontwerp J. Konarzewski]:

uitgifte	waarde	oplaag-aanduiding	oplage

briefkaarten:

1986-02-27	5zl
1987-09-02	10zl

enveloppen:

1984-07-05	6zl [7.50]	12.000.000 druk in ZSRR
1986-04-25	10zl