|
De op 17 februari jl. verschenen postzegelboekjes met de 4 jaargetijden- zegels waren tot een ieders verbazing niet zoals we gewend waren vervaardigd door Joh. Ensched? Security Printers in Haarlem, maar door de in de Nederlandse filatelie praktisch onbekende Engelse drukkerij Walsall Security Printers. Voor de verzamelaars van zegels van het Verenigd Koninkrijk en de Overzeese gebieden daarentegen was de naam van Walsall al jaren geen onbekende meer. Hoog tijd om de lezers van het Maandblad wat meer te vertellen over deze drukkerij ook al gezien de in het vorige nummer van het Maandblad gesignaleerde trend van globalisatie van de postzegelaanmaak. |
Na een aanvankelijke verwarring over wie de Jaargetijden-boekjes had gedrukt - in Pro-fil stond nog JESP - gaf een contact met de PTT niet alleen de bevestiging dat Walsall ze gedrukt had maar ook de naam en telefoonnummer van de contactpersoon in Engeland. Bij telefonisch contact was al gelijk sprake van een uitnodiging om eens een kijkje te nemen in de drukkerij die nauwelijks te weerstaan was. Na enige voorbereiding kon in de Crocus-vakantie op stap gaan naar Engeland. Alvorens de indrukken van het locale bezoek weer te geven eerst enkele historische gegevens. |
|
Geschiedenis - de zegels voor buiten Groot Britanni? In het Engelse plaatsje Walsall - even [5 mijl] ten noordwesten van Birmingham - werd in 1894 door de familie Aspinall de Walsall Lithographic Company opgericht. Zo'n 70 jaar later kreeg de drukkerij vanwege haar bekende slagvaardigheid [als familiebedrijf] en het inspelen op de wensen van de klant de aanbeveling van de postzegeldrukkerij De La Rue mee bij de postadministratie van het Stille Zuidzee eiland Tonga. Een voor die tijd spectaculaire postzegelemissie werd uitgegeven op 15 juli 1963 door 'Walsall' uitgevoerd in reli?fdruk op bladgoud [op papier bevestigd] waarbij de afgebeelde munten er uit moesten zien als echte gouden munten! Een tweede wereldprimeur verzorgde Walsall met de op 10 februari 1964 voor de Afrikaanse staat Sierra Leone verschenen zegels: de eerste zelfklevende zegels met als thema de Wereldtentoonstelling in New York en gestansd in de vorm van een landkaart. |
Het gebruik van bladgoud [-zilver] op papier resp. zelfklevend papier - stickers - meestal in combinatie met vrije vorm formaten [landkaarten,munten, vruchten, etc] werd door de Walsall drukkerij steeds verder vervolmaakt. Het idee voor een handzaam doosje met zelfklevende rolzegels - iets meer dan een jaar geleden voor Nederlandse zegels geintroduceerd - werd op 21 april 1969 al in Walsall verwezenlijkt voor de Tonga eilanden. De zegels van Sierra Leone bleven tot en met 1971 uitsluitend geproduceerd door Walsall. Nu, ruim dertig jaar later worden de zegels van Tonga nog steeds exclusief bij Walsall vervaardigd. In 1994 werden t.b.v een postzegelboekje van Tonga de eerste zeflklevende postzegels met hologrammen gemaakt. Met dat postzegelboekje wordt ondermeer ook het 100-jarig bestaan van de drukkerij gevierd! |
|
In 1964 werd naast de oorspronkelijke drukkerij - aan de Midland Road in de plaats Walsall - een aparte waardepapierdrukkerij ingericht: Walsall Security Printers. In 1969 verkreeg 'Walsall' de mogelijkheid om via de filatelistische agentschappen 'Crown Agents' en 'Inter-Governmental Philatelic Corporation' zegels te drukken voor [voormalige] Engelse koloni?n en andere gebieden die hun zegeluitgiften door deze agentschappen lieten verzorgen. De eerste zegels voor de Crown Agents verschenen in 1970: de Charles Dickens herdenkingszegels voor Antigua en Botswana. Anders dan tot dan toe gebruikelijk was - voor Sierra Leone en Tonga - werden de zegels nu door 'Walsall' gedrukt op 'traditionele wijze vervaardigd in meerkleuren-offset en met kamtanding in rechthoekige formaten. Vanaf 1974 vinden we bij de zegels voor de Crown Agents verzorgd vaak twee uitvoeringen: een 'normale' in loketvellen en een postzegelboekje. Bij het postzegelboekje gaat het dan vaak om zelfklevers vervaardigd bij Walsall Security Printers terwijl de bijbehorende loketzegels meestal ook door WSP zijn verzorgd maar niet altijd en dan door een andere postzegeldrukkerij als House of Questa. |
In 1974 werden de UPU zegels van Gibraltar door 'Walsall' op gegomd papier met kamtanding maar ook als zelfklevers uit postzegelboekjes gedrukt. Deze zegels waren de eerste Europese zelfklevers. Incidenteel werden nog vrije vorm zelfklevers geproduceerd zoals b.v. de in 1974-75 verschenen zegels van Norfolk Island in de vorm van een eiland. Naast reli?f-druk en foil-blocking [het met bladgoud en- zilver op een papieren ondergrond werken] werd gedurende decennia uitsluitend offset-druk gehanteerd. De offsetdruk werd vanaf de jaren '60 met een voor die tijd zeer hoge resolutie van 300dpi [=R120] uitgevoerd. In 1990 werd het machinepark uitgebreid met een Duitse 5-kleuren offset-pers, in 1997 met een 6-kleuren Man Roland 300 offset-pers. |
|
Geschiedenis - de zegels voor Groot Britanni? In 1988 werd 'Walsall' ingeschakeld bij de productie van postzegelboekjes voor Groot Britanni?. Op 11 oktober 1988 verschenen postzegelboekjes met 4 resp. 10 zegels van 14 en 19p waarbij de zegelinhoud nog was gedrukt in rasterdiepdruk door Harrison and Sons maar de kaften door 'Walsall' waren verzorgd, maar al snel werden de postzegelboekjes in hun geheel gedrukt [in offset] en afgewerkt door 'Walsall'. In april 1989 verschenen postzegelboekjes met gesneden, niet meer geperforeerde zijranden van de ingesloten zegels vanwege de vele klachten in die tijd over de slecht doorgescheurde tanding van vroegere postzegelboekjes. De zegelinhoud met zegels van 14 en 19p was gedrukt in offset bij 'Walsall'. |
Bij de introductie op 22 augustus 1989 van de 'non value indicator' zegels [geen waarde meer maar een aanduiding voor 1st en 2nd class] was ook 'Walsall' van de partij voor postzegelboekjes met 4 zegels '1st' en '2nd', gedrukt in 2-kleuren offset op een Roland Favorit pers. Ook werden 'NVI' postzegelboekjes gemaakt met 10 zegels erin. Voor een aantal oplagen werd 3 i.p.v. 2-kleuren offset gebruikt. Op 2 oktober 1989 verschenen postzegelboekjes met 4 zegels van 29p, op 30 januari 1990 de 'Penny Black' zegels van 15 en 20p in boekjes, eerst met 4 zegels later ook met 10 zegels. Ook hier danwel 2- danwel 3-kleuren offset. Vlak daarvoor - in december 1989 - nog een co-productie met Harrison and Sons voor postzegelboekjes met '1st' en '2nd' zegels, terwijl in april 1990 voor de 20p 'Penny Black' weer werd samengewerkt met Harrison and Sons. |
|
Tot augustus 1990 waren de 'zegelpanelen' in de postzegelboekjes aan 3 zijden gesneden, daarna nog maar aan de twee lange zijden. Op 17 september 1990 verschenen postzegelboekjes met 4 zegels van 31p. De productie van postzegelboekjes voor Royal Mail zette gewoon door, meestal met varianten van de '1st' en '2nd' maar ook met hogere waarden van de Machin's: 33p, 39p etc. Omdat er kennelijk klachten waren geweest over het manipuleren van gebruikte 4-zijdig getande zegels [als een stempel slechts langs een getande rand is aangebracht kan het afknippen weer een schjnbaar ongebruikt zegel opleveren] werd in april 1993 door Royal Mail de eis terug gebracht tot volledig getande zegels. Op 19 oktober 1993 werden de eerste zelfklevers van Groot Britanni? uitgebracht met 20 '1st' zegels gedrukt in offset door 'Walsall'. Hiervoor werd het staande formaat van de Machin-zegels verlaten en een liggend zegelformaat geintroduceerd. |
Op 21 maart 1995 werden de eerste gelegenheidszegels voor Royal Mail gedrukt: de 'Greetings. The Art of Giving' in postzegelboekjes met 10 verschillende zegels, gevolgd door op 8 augustus 1995 de zegels voor Shakespeare's Globe Theatre: loketvellen van 100 zegels [5 verschillende voorstelllingen] in offset-druk. Voor Groot Britanni? bestond in de periode 1989-1995 de Walsall-productie uit postzegelboekjes; de bovengenoemde Shakespeare-zegels waren de eerste in loketvellen. Drukproc?d? steeds offset. Voor het zegelpapier kwamen in die periode slechts twee grote leveranciers in aanmerking: Harrison and Sons en Coated Paper Limited. En aangezien Harrison and Sons tevens de grote concurrent als zegeldrukker was is het niet vreemd dat het papier dat 'Walsall' gebruikte betrokken werd bij Coated Papers Ltd. Slechts zeer incidenteel is ook papier van Harrison and Sons gebruikt. |
|
Walsall Security Printers en rasterdiepdruk voor Groot Britanni? In 1996 waren voor het drukken van postzegels in rasterdiepdruk voor Groot Britanni? twee drukkerijen in het beeld. Harrison and Sons en Joh. Ensched? Security Printers. De eerste drukkerij hanteerd bij de aanmaak van cylinders nog de traditionele etsmethode, de tweede was al enkele jaren eerder overgestapt op computergestuurde gegraveerde cylinders. Medio 1996 echter werd door Harrison and Sons ook de overstap gemaakt naar 'electro-mechanical engraving', EME. Eerst 'stiekem' met een Machin-rolzegel maar algauw met enkele bijzondere uitgiften. Om de concurrentie bij te houden kon 'Walsall' moeilijk achter blijven. In de USA werd een 9-kleuren rasterdiepdruk-pers besteld bij Dick Chesnut in Fairfield, New Jersey. De vervaardiging van de cylinders werd uitbesteed aan Keating Gravure Ltd in Mold En bij Keating was de EME al de normaalste zaak van de wereld. |
Ondertussen waren ook de drukopdrachten voor Royal Mail anders geschud. Joh. Ensched? maakte de Machin-zegels met waarden buiten de 1st en 2nd class tarieven. Die opdracht raakten ze kwijt aan Harrison and Sons. De Haarlemse drukkerij kreeg als compensatie de in plaatdruk vervaardigde hoge waarden te doen, waarbij Inge Madl? de gravure mocht verzorgen. 'Walsall' kreeg nu drukorders voor de NVI in vellen en diverse postzegelboekjes, en bovendien de Regionals [Wales, Scotland, en Northern Ireland] in loketvellen. Op 21 april 1997 verschenen de eerste Machin-zegels door 'Walsall' vervaardigd op de nieuwe rasterdiepdruk-pers. Op 13 mei 1997 de eerste bijzondere uitgaven, de 'Horror' serie. Bij de eerste - in april verschenen - zegels in het Machin-type was nog het motto geweest om qua uitvoering zo dicht mogelijk bij het voorbeeld van Harrison and Sons te blijven. |
|
Waar deze nog niet geheel was overgestapt op EME kreeg Keating de instructie bij het aanmaken van cylinders om het traditionele etsen te 'emuleren' ofwel een resultaat te produceren qua rastering dat zoveel mogelijk moest lijken op de traditionele rasters. De NVI 1st in 'goudkleur' en de 2nd in blauw hebben dan ook nog een rastermaat R100 met rasterhoeken van 45 graden. Curieus genoeg hebben de in dezelfde tijd door Harrison and Sons vervaardigde 'goudkleurige' 26p en NVI 1st zegels nu juist al de bekende liggende 'wybertjes' die we ook al kenden van de Joh. Ensched? productie. |
De 'Horror' zegels hebben wel de 'wybertjes' voor de 'kleuren' maar het zwart voor de tekst vertoont niet echt meer een regelmatig raster doch een contour met een grof patroon er binnenin. Dit wijkt af van de b.v. bij JESP gebruikte methode om het zwart van de tekst met een veel fijner 'wybertjes'raster te drukken. De hierna verschenen Machin-zegels in postzegelboekjes resp. de Regionals in loketvellen hebben alle de bekende liggende 'wybertjes'. Waaronder de op 26 augustus 1997 verscheen postzegelboekjes met zegels NVI 2nd in blauw. De blauwe NVI 2nd, door 'Walsall' in rasterdiepdruk vervaardigd, komt dus al qua rastering in twee varianten voor! In de publicaties van de bekende Engelse Machin-specialist Douglas Myall heb ik hierover nog niets kunnen lezen. |
|
Het bezoek aan Walsall Security Printers zelf Na enkele telefonische contact met Ian Brigham de sales-manager van 'Walsall' was het op dinsdag 24 februari eindelijk zo ver. Na een inleidend verhaal - waarin Ian zijn Nederlands opgedaan uit een vorige baan in Brussel ventileerde - over de drukkerij en een aanschouwing in een postzegelalbum van de zeer vele zegels die WSP al voor een groot aantal landen heeft gedrukt was het tijd voor een rondleiding. Aangezien WSP een 'security printer' is d.w.z een drukkerij van waardepapieren waren een paar afspraken vooraf vanzelfsprekend en expliciet: eventueel voor het artikel benodigde foto's levert WSP - er konden geen foto's door me zelf gemaakt worden nog even afgezien van het feit dat daarvoor toch wel een min of meer professionele fotograaf nodig zou zijn geweest - en ook de concept tekst voor het artikel eerst even laten zien. |
Het eerste wat me opviel - en dat in vergelijking tot b.v. een rondleiding bij de Zegeldrukkerij in Mechelen in december vorig jaar - was de menselijke maat. Qua afmetingen was alles te overzien en voor mensenhand bereikbaar. Voor een deel is dat maar schijn omdat de moderne persen zeer compact zijn en niet veel meer dan alleen het [tijdelijk] eindresultaat te zien is. Als je b.v. niet wist dat ergens op de 9-kleuren Chesnut rasterdiepdruk-pers een voorziening voor het aanbrengen van inkjet nummers aanwezig was zou je het onopvallende 'stangetje' rustig over het hoofd zien. In mindere mate gold dat ook voor het mechanisme voor het aanbrengen van het scheerperforaat. Hoewel het voornaamste uitgangspunt van de postzegeldrukkerij de twee moderne drukpersen is - de 9-kleuren Chesnut en de 6-kleuren Man Roland 300 - wordt het hart van de zegeldrukkerij gevormd door de ruimte waar de postzegelboekjes worden 'geassembleerd'. Niet zo gek natuurlijk gezien het aandeel van postzegelboekjes in de totale productie en de technologische voorsprong en de flexibiliteit om op speciale wensen in te springen welke 'Walsall' bezit. De assemblage valt in twee soorten productielijnen uiteen: |
|
De postzegelboekjes 'Jaargetijden' van Nederland zijn volgens de eerste productielijn vervaardigd. Op een opmerking van onze kant - met mij was mijn gastvrouw in Birmingham, Maureen Robson, ex-conservator van oa. het Victoria&Albert Museum in London, gespecialiseerd in ceramiek en zeer geinteresseerd in postzegel/papier-conservatie: hoe zullen de zelfklevende postzegelproducten er na jaren uitzien? - , dat de 'nieuwe' machine wel veel medewerkers werkloos zou maken werd door Ian Brigham gereageerd dat vooralsnog er zoveel opdrachten waren voor het maken van postzegelboekjes dat beide productielijnen volop in gebruik zouden blijven. Een verrassing was te constateren dat de productie van de Nederlandse 'Jaargetijden' boekjes nog niet volledig was afgerond. |
Diezelfde ochtend - helaas net te vroeg om het te kunnen zien - was nog een partij verwerkt. Een nieuw feit - interessant voor Nederland verzamelaars - was de mededeling van Brigham dat gebleken was dat het aanbrengen van ??n lijmpuntje niet voldoende was geweest - soms sprongen de boekjes tijdens de assemblage open en dat besloten was om twee puntjes lijn aan te brengen. De later afgeleverde partijen boekjes moeten dus op dat punt afwijken. Voor de in offset vervaardigde zegels worden kamperforaten gebruikt. Er zijn een groot aantal perforatie-koppen aanwezig om te worden ingezet op de perforeermachines. Voor de "Jaargetjden"-boekjes moest een aparte 'kop' gemaakt worden. Aanvankelijk ging het mis omdat er niet bij stil was gestaan dat de horizontale en verticale perforatiemaat verschillend diende te zijn. Immers het Y-formaat van JESP moest volledig worden nagemaakt. |
|
Walsall Security Printers wijken nogal af van de standaard postzegeldrukkerij omdat ze gewend zijn om in te spelen op specifieke - vaak 'novelty' - wensen. En 'novelty' producten moeten het in de filatelie helemaal 'gaan maken'. Dat is ook - of de filatelisten dat nu leuk vinden of niet - doorgedrongen door de Nederlandse post. Maar ook voor de grote-oplage drukken is 'Walsall' volledig geoutilleerd geraakt getuige het groeiende aandeel in de Engelse postzegelproductie. Met de combinatie van rasterdiepdruk aan de rol en met de computer gestuurde gegraveerd drukcylinders heeft 'Walsall' zich gevoegd bij het zo'n 10 leden tellende clubje Europese postzegeldrukkerijen. Al met al mag redelijkerwijs verwacht worden dat een tweede product van Nederlandse postzegels geen jaren op zich zal laten wachten. |
Tenslotte wil ik de staf van WSP, en met name Ian Brigham, danken voor de gastvrijheid en het ter beschikking stellen van informatie en illustraties ten behoeve van dit artikel. |