4.01
07-12-2020
door
Rein C. Bakhuizen van den Brink
|
Algemeen |
|
Hongarije is het tweede land in deze serie over de RWEH [na Albanië] met een eigen landsnaam aanduiding op de postzegels die niet zonder meer is thuis te brengen: Magyar Posta = Hongaarse Post [gy = dj uitgesproken]. Hongarije heeft een lange traditie op het gebied van het drukken van postzegels. De Hongaarse zegels worden sinds 1870 gedrukt bij de Staatsdrukkerij [Allami Nyomda], aanvankelijk in steendruk [1871-1899, 1919-20], koperdiepdruk [1871-88] en boekdruk [1871-1931]. In de jaren `20 werd geëxperimenteerd met offset [1923-30], maar vanaf april 1932 had van de beide fotomechanische drukprocédé`s rasterdiepdruk het duidelijk gewonnen. Plaatdruk werd in 1924-30 enkele malen gebruikt door de Bankbiljetten-drukkerij [Penzjegy Nyomda]. Al deze zegels in plaatdruk waren gegraveerd door de bekende oostenrijkse graveur Ferdinand Schirnböck. De periode 1932-1949 wordt gedomineerd door zegels in rasterdiepdruk en qua stijl in heel sterke mate door de ontwerper Sandor Légrady. Vanaf 1949 krijgen we pas weer zegels in plaatdruk [soms gecombineerd met offset] uitgevoerd door de Bankbiljetten-drukkerij. Beide drukkerijen in Budapest. |
De Staatsdrukkerij, welke al zo`n 135 jaar bestaat werd in 1955 [28 mei] geëerd met een postzegel voor het 100-jarige bestaan. De Staatsdrukkerij beschikt sinds 1932 over een Palatia drukpers met velinleg [vergelijkbaar met de voor Nederlandse postzegels door Joh. Enschedé gebruikte Palatia-persen sinds 1924] en sinds 1957 over twee Roland Favorit offset-persen [eveneens geen onbekend merk!]. De Bankbiljetten-drukkerij bestaat al vanaf 1925 en is in 1976 [26 januari] bedacht met een zegel ter gelegenheid van het 50 jarige bestaan. Plaatdruk werd tot 1960 nog redelijk vaak gehanteerd, daarna nog maar incidenteel. Aangezien het altijd om druk met velinleg ging is het niet zo vreemd dat zo af en toe werd geëxperimenteerd met gecombineerde procédé`s. Behalve de combinatie plaatdruk + offset komen we een enkele keer de combinatie reliëfdruk + offset [1964] en reliëfdruk + rasterdiepdruk [1967, 76] tegen. Vanaf 1970 neemt het aandeel van de offset enorm toe, in 1974 is al reeds meer dan de helft van de emissies is offset uitgevoerd. In 1980 werd nog maar één emissie in rasterdiepdruk uitgevoerd en sindsdien komt diepdruk nog maar zeer incidenteel voor, en dan ook nog vaak in combinaties: plaatdruk+offset resp. plaatdruk+rasterdiepdruk [1978-86]. Deze laatste combinatie is gedrukt in Moskoui bij de Goznak. |
|
Was al aangegeven dat de postzegelontwerpen vóór de communistische machtsovername in 1949 werden gedomineerd door telkens één man [1920-33 Ferenc Helbing, 1932- Sandor Légrady], met naast hen ontwerpers als Ferenc Marton [1933-41], en György Konecsni [1940-50]. De naoorlogse periode zou behalve door Sandor Légrady [met ontwerpen tot in 1980] beheerst worden in eerste instantie door de ontwerpers en tevens enige graveurs: Zoltan Nagy [1947-77], Endre Horvath [1949-53], Mihaly Füle [1950-79], Jozsef Vertel [1950-83] en Ferenc Gal [1950-81]. Pas vanaf 1958 komen andere ontwerpers als Adam Cziglényi [1959-81], Ferenc Bokros [1959-], Eva Zombory [1959-84], en Laszlo Kekesi [1960-] sterk opzetten. |
Naamgenoot Ferenc Bokros was in de periode 1919-20 ook al ontwerper van Hongaarse postzegels [o.a. de Raden-republiek `Tanacs` zegels]. In de 70-er jaren komt een nieuwe lichting ontwerpers: Pal Varga [1966-69, 73=>], Janos Kass [1973=>], Laszlo Dudas [1973=>], Karoly Vagyoczky [1971=>], Ervin Widerkomm [1977=>], Zsitva Szabolcs [1968-71, 78=>], Miklos Forgacs [1979=>] en György Lengyel [1983=>]. Een soortgelijke situatie dus als in België met een harde kern van graveurs en een betrekkelijk kleine groep ontwerpers. Zoals gebruikelijk bij druk met velinleg moet de perforatie op aparte machines aangebracht worden [type GROVER]. Wat is er makkelijker en profijtelijker dan een paar duizend vel niet te perforeren en die selectief te verspreiden? Praktisch alle Hongaarse zegels [al van ver voor de tweede wereldoorlog] komen ook ongetand voor en eigenlijk zouden de verzamelaars deze onafgewerkte dingen links moeten laten liggen. Dit ongetand materiaal [net als soortgelijk spul van België en Frankrijk] heeft niets met filatelie van doen. |
|
Zoals gebruikelijk worden postzegels gedrukt in een beperkt aantal formaten die op een zeker moment tot standaard worden verklaard. Bij deze formaten horen ook standaardkammen. Zie de uitgebreide tabel met perforaties. De Hongaarse zegels zijn dus steeds in Budapest gedrukt met als enige uitzonderingen de diverse rolzegels welke in RWEH-verband in Leipzig werden gedrukt. Afgezien van deze afspraken hadden de zegels niet eens in Budapest gedrukt kunnen worden omdat daarvoor een drukpers `aan de rol` nodig was geweest. Daarnaast speelde ook mee de snelle overgang op offset en het afbouwen van de diepdruk in de 70-er jaren. Behalve voor zegels binnen de RWEH-landen [Albanië, Mongolië, en Vietnam] worden de Hongaarse drukpersen gebruikt voor zegels van Peru, Salvador, Irak, Jordanie, Libanon en Sri Lanka. |
De thematiek van de Hongaarse zegels is weinig politiek beladen. De in de stalinistische periode gehate partijleider Matyas Rakosi kreeg voor z`n 60-e verjaardag een serie van 3 zegels. De partijleider van direct na de Hongaarse opstand tot aan het revolutiejaar 1989, Janos Kadar, is niet op zegels terug te vinden. Wel vinden we zegels met Jozef Stalin [70 jaar, 72 jaar, overlijden], Karl Marx [70e sterfdag], Friedrich Engels [in groep met de 3 andere heren], en Wladimir Lenin [1954 30e sterfdag, 1974 50e sterfdag], en wederom de bulgaarse Georgi Dimitrov [1972 herdenking 90e geboortedag, 1982 100e geboortedag]. Een apart aanleiding is de herdenking van de kortstondige Radenrepubliek [1919] in 1954 en 1959 [resp. 35 en 40 jaar]. In de 60-er jaren is het totaal van `socialistische` zegels relatief erg laag: 30 van de ruim 900. |
|
Nederland is ook niet slecht vertegenwoordigd:
|
Zij het dat met al die blokken het speculatieve karakter er duimen dik op ligt. Dat de Hongaarse PTT zeer snel inspeelt op actuele zaken zonder dat we er als verzamelaar bijgedachten over hoeven te krijgen, wordt duidelijk bij de uitgifte van de zegel ter gelegenheid van de Wereldkampioenschappen kubus-draaien in Budapest [1982 04-06]. De kubus, uitgedacht door de Hongaar Ernö Rubik, was in die tijd een wereld-rage. |
|
De langlopende frankeerzegels
Over de emissies van na 1945 vinden we nog het uitgebreidst informatie in het in 1986 uitgegeven handboek ["A Magyar Bélyegek Kézikönyve", uitgeverij Gondolat, Budapest, helaas geheel in het Hongaars, met een woordenboek in de hand nog enigszins te volgen]. De zegels van de emissie Gebouwen 5-jarenplan zijn in 1958 nog eens opnieuw gedrukt, van andere drukvormen, en voornamelijk met het oog op het verkrijgen van harde deviezen. Te vergelijken dus met de in de vorige aflevering genoemde DDR 5-jarenplanzegels. De zegels uit 1958 zijn heel goed te herkennen aan het afwijkend formaat van de zegeltekening: 21x17mm i.p.v. 21.8x18mm in 1951. |
|
Van 1950 tot 1962 werd een watermerk "5-puntige sterren"gehanteerd. De langlopende emissies uit die periode hebben dat watermerk, en daarbij kan onderscheid gemaakt worden naar de stand van het watermerk: horizontaal: de sterren zijn om en om naar boven of naar beneden gericht; of verticaal: de sterren zijn om en om naar links of naar rechts gericht. In de Hongaarse boeken is daar over niets terug te vinden terwijl aan de afzonderlijke zegels, zeker bij de wat grotere formaten die richting heel goed is vast te stellen! De emissie 1963-70 [Verkeersmiddelen en PTT] vertoont een zeer grote variatie in rastermaat: raster 80, 90, en 70 [onder hoeken van -45/45 graden], en raster 80 [onder hoeken van -20/70 graden]. Daarnaast nog eens raster 100 voor de zegels in rollen gedrukt in Leipzig. |
De rolzegels van 2, 3, 4 en 6ft hebben het kleine formaat en wijken daardoor al zeer sterk van de velzegels af. De 4ft rolzegel bestaat ook zonder de naam van de ontwerper onder het zegelbeeld. Bij de 20 en 60fi is het in de eerste plaats de afwijkende tanding die opvalt. Deze twee waarden die het vroegst verschenen zijn niet zo bekend. Ook heel typisch voor deze emissie is het voorkomen van een code onder het zegelbeeld: V 1-14 [1963 uitgifte] en II 1-8 [1964 uitgifte]. De rolzegels, afgezien van de 20 en 60fi, hebben deze code nooit. De in 1969/70 verschenen aanvullingswaarden 40fi en 1ft zijn in het kleine formaat. De 40fi alleen als rolzegel, de 1ft zowel vel- als rolzegel. Bij deze waarden ontbreekt de code. Het is duidelijk dat met zowel verschillende rastermaten er per waarde een groot aantal verschillende drukvormen moet zijn gebruikt. Behalve aan de hand van de rasters is dat ook vast te stellen aan de stand van de tekst [code, ontwerper] onder het zegelbeeld t.o.v. het zegelbeeld. Watermerken zijn niet meer aanwezig. |
|
Overzicht formaten en perforaties lang formaat:
1913-32 K 14:14 1/4 15/23 boekdruk / typography
plaatdruk / recess [1926]
offset [1930]
rasterdiepdruk / photogravure [1932]
klein formaat:
1928-30 K 14 15/18 boekdruk / typography
offset
1907-62 K 15 16/19 boekdruk / typography [1907-30]
offset [1926]
rasterdiepdruk / photogravure [1932-62]
32/19 offset [1958-69]
rasterdiepdruk / photogravure [1955-62]
48/19 rasterdiepdruk / photogravure [1959, 61]
1961 => K 11 1/4 12/14 rasterdiepdruk / photogravure [1963-71]
offset [1972=>]
24/14 rasterdiepdruk / photogravure [1961, 64-65, 70]
36/14 rasterdiepdruk / photogravure [1963-64, 66-67]
medium formaat breed:
1919=> K 12 1/4:12 18/21 steendruk [1919-20]
boekdruk [1921-30]
offset [1923-25]
rasterdiepdruk / photogravure [1932-62, 66]
36/21 rasterdiepdruk / photogravure [1963-71, 74-75]
1960-67 K 10 3/4 16/19 offset [1960-61]
rasterdiepdruk / photogravure [1960]
plaatdruk / recess [1960-62]
plaatdruk / recess+offs [1967]
medium formaat smal:
1933-39 K 12 1/2:12 1/4 16/20 rasterdiepdruk / photogravure [1933, 35, 39]
1960 => K 11 1/2:12 1/4 15/20 rasterdiepdruk / photogravure [1960-78]
offset [1973=>]
30/20 rasterdiepdruk / photogravure [1972-76]
|
|
vervolg Overzicht formaten medium formaat langer:
1936=> K 12 1/2:12 16/22 rasterdiepdruk / photogravure [1936-61]
offset [1957, 80=>]
plaatdruk / recess [1949-58, 68]
plaatdruk / recess+offs [1951, 58]
1960 => K 12 1/2:11 1/4 16/21 rasterdiepdruk / photogravure [1960-71]
offset [1977=>]
32/21 rasterdiepdruk / photogravure [1976-77]
offset [1978, 83]
196. K 11 1/2:10 3/4 15/20 offset [Mongoli(!etrema)]
groot formaat smal:
1949-59 K 12 1/4:12 20/26 rasterdiepdruk / photogravure [1949-59]
offset [1958]]
plaatdruk / recess [1950, 53-54, 59]
plaatdruk / recess+offs [1950, 54, 56]
1959 => K 11 1/2:12 19/26 rasterdiepdruk / photogravure [1959-74]
offset [1974-82]
1959-65 K 11 1/2 25/19 offset [1959-65]
plaatdruk / recess+offs [1965 Vietnam]
25/29 offset [1960, 64]
groot formaat breed:
1966=> K 12 1/2 35/27 rasterdiepdruk / photogravure [1966-79]
offset [1982]
vierkant formaat / driehoek:
1952=> K 11 [1/4] 24/24 rasterdiepdruk / photogravure [1952=>]
offset [1975, 78]
K 11:13:11 driehoek rasterdiepdruk / photogravure [1952, 58, 64]
plaatdruk / recess+offs [1956]
1961 K 10 3/4 12/12 offset
1965-66 K 11 19/19 rasterdiepdruk / photogravure [196. Vietnam]
38/19 rasterdiepdruk / photogravure [1965-66, 75]
1973 K 12:11 1/4:12 driehoek offset
196. K 12 30mm 18/18 offset [Vietnam]
diverse formaten:
1961-63 K 13 1/3 45mm 30/15 rasterdiepdruk / photogravure [1961, 63 Vietnam]
1963 K 11 1/2 50mm 29/17 plaatdruk
1966 K 11 1/2:12 42/18 rasterdiepdruk / photogravure
1964 K 12 1/2:11 1/4 17/21 rasterdiepdruk / photogravure [Salvador]
1976 K 12 :12 1/4 31/25 offset [1976]
1978=> K 11 1/2 40mm 16/23 plaatdruk / recess+rasterdiepdruk / photogravure [1978]
offset [1980]
rasterdiepdruk / photogravure [1982]
1978=> K 11 1/2:11 3/4 30/20 rasterdiepdruk / photogravure+offs [1980]
30/22 rasterdiepdruk / photogravure+plaatdruk / recess [1978-80]
rasterdiepdruk / photogravure+offs [1979]
rasterdiepdruk / photogravure [1980, 82]
diverse formaten op metrieke basis, alle kamtanding 12:
1965-68 K 12 40mm 24/16 offset [1967]
24/17 offset [1980-82]
24/18 offset [1968]
plaatdruk / recess+offs [1965]
24/19 offset [1982]
24/24 offset [1979]
1967=> K 12 45mm 27/17 offset [1975]
27/18 offset [1976]
27/20 offset [1970=>]
plaatdruk / recess [1973]
27/21 offset [1968-69, 76]
27/22 offset [1974, 76, 82]
27/24 offset [1967]
1969=> K 12 50mm 30/15 offset [1970]
plaatdruk / recess+offs [1969]
30/20 offset [1972]
30/21 offset [1972-74, 76]
30/22 offset [1972]
30/24 offset [1972]
plaatdruk / recess [1972]
1971=> K 12 60mm 36/18 offset [1971]
36/20 offset [1972-73]
36/21 offset [1975]
36/23 offset [Vietnam]
36/24 offset [1971-76]
1975=> K 12 70mm 42/21 offset [1975]
De basis-maat van een groot aantal kammen is een veelvoud van 5mm ofwel heeft een metrieke basis. Opvallend is de groep met perforatiemaat 12:12. De speciale bloktandingen en de lijntandingen zijn niet in deze tabel verwerkt. Uitgiften met een socialistisch thema
1961 1 = 1x 22e partijdag KP SU [W.I. Lenin]
1962 1 = 1x Ontwapeningsconferentie, Moskou
1963 0
1964 1 = 1x 100j 1e Internationale [K. Marx]
1965 1 = 1x 5e Congres Internationale Federatie
Verzetsstrijders [FIR]
1966 9 = 9x Onderscheidingsteken Hongaarse Republiek
1967 4 = 3x 50j October Revolutie, 1x 10j Arbeiderswacht
1968 3 = 2x 50j Hongaarse KP, 1x K. Marx
1969 8 = 6x 50j Radenrepubliek, 1x 20j Wereldvredesbeweging,
1x 7e Congres Wereldvakbond
1970 2 = 2x Honderd Jaar Lenin
===
30 op de 913
|