Het drukken van de zegels

De eerste zegels van Belgie werden in 1848 gedrukt in Brussel in de lokalen van het Noordstation en werden tot 1865 uitsluitend vervaardigd in plaatdruk. In 1865 werd boekdruk dat sneller en goedkoper was als methode van aanmaak ingevoerd. Eerst bij De La Rue, Londen daarna bij Smets, Antwerpen. In 1868 werd de zegeldrukkerij overgebracht naar Mechelen naar een voormalige fabriek van waskaarsen: het Zegelwerkhuis, Atelier des Timbres. De reden waarom de drukkerij in Mechelen en niet meer in Brussel werd gevestigd was dat na de aanleg van de 1e spoorlijn op het Europese vasteland in 1835 tussen Brussel en Mechelen, Mechelen het knooppunt van het Belgische spoorweg-net was geworden en daarom vanuit Mechelen de bevoorrading het meest gunstig kon plaatsvinden.

Tot 1927 waren de Belgische zegels uitgevoerd in boekdruk op enkele series na die bij andere drukkerijen, voornamelijk in het buitenland, waren uitbesteed. Dat laatste vloeide ook voort uit het feit dat het zegelwerkhuis tijdens de eerste wereldoorlog was leeggeroofd en zwaar vernield. De zegeldruk-activiteiten in Mechelen konden pas weer goed op gang komen met de installatie van 3 boekdruk-persen in 1922, en een plaatdruk rotatie-pers Stickney in 1927. De Stickney bleef tot 1950 in gebruik en was in die tijd zeer modern. Slechts drie andere postzegeldrukkerijen [Bureau of Engraving and Printing, Washington, Zweedse PTT-drukkerij te Stockholm en de Tsjechische zegeldrukkerij in Praag beschikten over een Stickney.

In de tussentijd waren postzegels gedrukt in Antwerpen, bij Verschueren in steendruk [1915], bij Waterlow and Sons [1915-1920] in steendruk, boekdruk en plaatdruk, bij Joh. Ensched? en Zonen [1919-1926] in plaatdruk, bij de American Bank Note Company, New York [1920, 1923] in plaatdruk, bij De La Rue, London [1925] in plaatdruk en bij Chassepot, Parijs [1927-1929] in plaatdruk. Rasterdiepdruk werd in de loop van de 20-er jaren als methode voor zegel-aanmaak steeds interessanter. In 1928 verschenen de eerste belgische zegels in dat procede, nog wel gedrukt bij een priv? bedrijf: Sips-Catoir, te Brussel. In 1930 volgden nog twee zegels [Rubens, Gramme] in rasterdiepdruk, dit maal gedrukt in het buitenland, bij Joh. Enschede en Zonen in Haarlem.

Vanaf december 1930 had het zegelwerkhuis druk-persen van Johannisberg in gebruik. Deze drukten met velinleg en nog niet aan de rol. De drukvormen waren koperen platen die op een drukcylinder werden gespannen.

Twee-kleuren-rasterdiepdruk werd gebruikt in 1937-38 voor de Nationale Parken series van de Belgisch Congo, in 1939 voor de Rode Kruis-zegels, in 1942 voor de 10F Winterhulp, en in 1951 voor de 4+2F Oorlogs-slachtoffers.

De Koningin Astrid zegels van 1935, de Rode Kruis-zegels in 1944 en de Josephine-Charlotte zegels in 1953 hebben rasterdiepdruk gecombineerd met boekdruk.

De Johannisberg-persen werden in 1952 buiten dienst gesteld. In 1944 werd een velinleg rasterdiepdrukpers Intaglio in gebruik genomen. Drukvormen als bij de Johannisberg. Tot in 1959 [Rode Kruis als laatste] werd de Intaglio voor postzegels gebruikt. Nadien nog voor de port-zegels van 1966-1984, en voor de luxe velletjes en andere bijzondere drukken tot heden toe. Twee-kleuren-rasterdiepdruk bij de 1954 4+2F Politieke Gevangenen en daarna geleidelijk aan vaker. Vooralsnog alleen mogelijk op de Intaglio, pas vanaf 1956 op de tweede WIFAG [zie verderop].

In 1944-45, na de bevrijding, werden zegels gedrukt in rasterdiepdruk bij Waterlow and Sons, te Londen, in omloop gebracht. Een vergelijkbare situatie met Nederland waarvoor Bradbury Wilkinson zegels had gedrukt.

Het waren postzegels in rasterdiepdruk, postcolli- en port-zegels in boekdruk. In 1947 werden de postcolli-zegels met de Boogschutter gedrukt in rasterdiepdruk door Courvoisier S.A. te La Chaux des Fonds. Verder enkele series postcolli-zegels in plaatdruk bij de Brusselse drukkerijen Institut de Gravure en Baguenier Desormaux: 1946 Overweg, 1949 Locomotieven, 1950 pakketpost, 1951 25 jaar NMBS en 1953 Noord-Zuid-verbinding. Enkele Brusselse drukkerijen hebben ook zegels voor het buitenland gedrukt: behalve Institut de Gravure ook Imprimerie Securit?...

In de jaren '50 werd het zegelwerkhuis snel gemoderniseerd. Drie nieuwe vlakke-plaat boekdruk-persen Miehle uit Amerika, de 41, 29 en de V50. De Miehle 41 werd in 1974 buiten dienst gesteld. In dat jaar kwam een Rotafolio in gebruik welke werkte met platen gespannen op een cylinder. Per drukgang tot 2 kleuren. Van de Miehle's is alleen de Miehle 29 is nog in gebruik voor postzegels.

In 1950 verscheen ook een Zwitserse diepdruk-rotatiepers van Winkler Fallert A.G.

Deze eerste WIFAG had de mogelijkheid van of een kleur plaatdruk of een kleur rasterdiepdruk. De zegels werden aan de rol gedrukt. Uit de roulatie genomen in 1978, en vervangen door de tweede GOEBEL [zie verderop].

In 1956 een tweede WIFAG pers met druk aan de rol die de mogelijkheid heeft om een kleur plaatdruk te combineren met 4 kleuren rasterdiepdruk. Niet meer in gebruik voor de druk van postzegels doch nog wel aanwezig.

In 1956 een plaatdruk-pers STIF met de mogelijkheid van 4-kleuren volgens het GIORI-procede [1 drukvorm, 4 inktwalsjes]. Deze pers drukte met vel-inleg. De eerste STIF heeft tweemaal dienst gedaan als demonstratie-pers op de Wereldtentoonstelling EXPO 1958, en op de BELGICA 1972 waarbij de toerisme-zegels Couvin en Maaseyk werden gedrukt. Buiten dienst in 1983.

In 1962 volgde een tweede STIF nu voor 6 kleuren en met druk aan de rol! Drie kleuren worden via de indirecte plaatdruk-methode verkregen. De inkt, tot 3 kleuren volgens GIORI op 1 cylinder, wordt net als bij de offset overgebracht op een tweede cylinder en pas vanaf deze wals op het papier.

Konden met de eerste STIF nog geen langlopende zegels gedrukt worden, met de tweede zijn bijna uitsluitend langlopende zegels: de toerisme-zegels vanaf 1965 tot en met 1981 gedrukt.

De tweede STIF werd in 1982 buiten gebruik gesteld. Het gebruik van de STIF's voor postzegels is beperkt geweest vanwege de zeer lange voorbereidingstijden.

In 1972 werd een GOEBEL druk aan de rol pers in gebruik genomen welke 3 kleuren plaatdruk [volgens het GIORI procede] kon combineren met 4 kleuren rasterdiepdruk. In 1978 nog een tweede GOEBEL druk aan de rol pers erbij echter deze slechts met 3 kleuren plaatdruk en 1 kleur rasterdiepdruk.

Belgie is een van de weinige landen waar de offset-druk nog niet in de zegel-productie is doorgedrongen. Andere landen zijn Frankrijk en Zwitserland. Indirecte plaatdruk wordt ondermeer gebruikt bij de Franse postzegelaanmaak, op de franse drukpersen van de STIF, en sinds 1983 in de zwitserse PTT-drukkerij waar plaatdruk gecombineerd met een offset-ondergrond.

Meerkleuren-boekdruk in 1925 voor de TBC-zegels [2x], in 1940 Winterhulp [3-4x] en in 1949-50 voor de TBC-zegels [3x]. In combinatie met plaatdruk in 1934 en 1950 voor de TBC-zegels.

Zeer bijzonder is het gebruik van meerkleuren boekdruk opnieuw sinds 1985, op de Rotafolio. De Vogel-serie neemt geleidelijk aan de rol over van de Cijfer en Heraldieke Leeuw series welke nog in eenkleuren boekdruk waren uitgevoerd. Daarmee is Belgie een van de weinige landen waar de boekdruk nog volop voor de postzegel-aanmaak wordt gebruikt. Ook in de USSR komt meerkleuren-boekdruk veel voor.

Voor de aanmaak van automaat-boekjes werd in de jaren 1969-1978 gebruik gemaakt van de diensten van Joh. Enschede en Zonen, te Haarlem.

In de loop van 1990 zal de drukkerij verplaatst gaan worden naar een nieuwe lokatie in Mechelen, ditmaal speciaal gebouwd ten behoeve van een zegeldrukkerij. Na verplaatsing kan serieus gedacht worden over het drukken van postzegels voor buitenlandse postadministraties. Op de huidige lokatie is dat in het verleden eigenlijk slechts geschied voor de Belgische [ex-]kolonien in Afrika en eenmaal voor Luxemburg in 1934.