|
For technical reasons,to prevent the doctor blade from scraping
the ink off the cylinder,a fine screen has been applied so the
printing surface is made up of a mesh of small dots.
When looking at a stamp through a good magnifying glass (5-10 x)
one may notice several characteristics of the screen i.e. the form,the
alignment, and the density of the dots,but also that the ink seems to
flow in one particular direction. The two following chapters will be
devoted to screens and the direction of printing respectively.
Screens
Since the dotted screen affects the printing appearance -sharp
lines and small details like eyes in a portrait, broken up in
discernible points - considerable effort has been made to avoid the
use of a screen. The above mentioned Nederlandse Rotogravure
Maatschappij developed a photogravure process in which the dotted
screen was dropped completely and replaced by diagonal lines and
irregularly formed dots. The Swiss Pro Juventute 30 Rp of 1927 and
1928 were printed this way by the Ned.Rotogravure Mij, and a few
countries, whose printing houses were– in those early days of
photogravure – instructed by the NRM, applied the
"unscreened" photogravure to stamp printing:
Vacitan Ciy (1929 definitives 5-75c),South Africa (most stamps
1930-48) Mexico (most stamps 1936-55,incidentally later on).
The "unscreened" photogravure is still being used,mainly
for background colours in combination with recess printing
(Switzerland,Czechoslowakia). It is also possible to incorporate
dotted screens in the design only where necessary.This method very
common for offset-lithography and typography is referred to as
autotypical.
In photogravure printing usually a screen of uniformly spread dots
is applied,with various shapes of the dots:
irregularly formed,giving a mosaical appearance lozenges squares (depending on the ink supply also appearing as circles)
Mosaical screens were used for the 1923 Egypt King Fuad
stamps,printed by the Nederlandse Rotogravure Maatschappij and
Harrison & Sons,Ltd.
Lozenges can be found on a few stamps of the Soviet Union and
Hungary. The alignment of the square dots is usually diagonal (45
degr.). Early printings of 1925 Egypt King Fuad definitives had the
screen more or less horizontal, sloping slightly either up or down,but
later all printings had the screen dots run diagonally.
In multicolour printing different colours usually have different
angles of the screens to avoid "moire" (France, Japan). In
the case of the square dots to measure the density of the dots is not
so difficult:
- direct: along the alignment of dots,for 1 or 2 mm
- indirect: along the edges of the stamp design,for 1 or 2 1/2 mm
provided the screen runs diagonally (45 deg.)
All measurements are transformed into the number of dots per cm
along the alignment. One will find the following densities most
common:
60,70,80,90,100,125 /cm
Number of dots counted ,depending on the method:
Direct Indirect
1mm 2 mm 1 mm 2 1/2 mm
60 6 12 4 10 1/2
70 7 14 5 12 1/2
80 8 16 5 1/2 14
90 9 18 6 1/2 16
100 10 20 7 18
125 12 1/2 25 9 22
Dutch Stamps and Screens
The Dutch stamp-printers Joh.Enschede & Sons,were using the
following screen densities for stamps:
screen period
90reen 1924-42, occasionally later
72 1/2 1931-34?
70 1/2 1931-40
67 1/2 1940,42
80 1/2 1940,43-75, occasionally later
1001/2 1964-72 occasionally, 1976 whole year
1251/2 1977--
6051/2 1971
The differences between the appr.70 screens are minute:
67 1/2 11.9 ;70 12.3 ;72 1/2 12.8 per 2 1/2 mm (indirect)
As the above periods overlap,you may meet stamps whose various
printings show different screens.This occurs most often in the case of
definitives, but not only there.I'll give some postwar examples:
1951 Int.Court of Justice, Peace Palace:
80 all values 2-7c
100 2,3c (1971 printings), 2c(1974 printing)
(the 1974 printings have a very glossy white paper,
the 4 and 5c are still printed from the old cylinders
and thus having screen 80.)
1953 Queen Juliana Profile definitives
80 all values
60 25c coils (1971)
100 15c coils,sheets(1971), 45c coils (1971)
1966 ICEM The counter sheets have 100 for the frame,
and 90 for the background
colour.The miniature sheets however have 80 for the frame,
and 90 for the background colour.
1966 Child Welfare
The counter sheets have 100 for all colours.The miniature sheets
have 80 for all colours.But (part of?) one printing of the miniature
sheets had a different cylinder for green,with 100!
Thus the 12c exists in 3 varieties:
sheets: 100+100
miniature sheets: 80+80
miniature sheets: 80+100
1976 Numerals,design W.Crouwel
100 5,10,25,40,45c sheets;
5,10,40c booklets = perforation 3-sided
5,10,25,40,45c coils= perforation 2-sided
125 5,45,50c sheets;
5,40,45,50c booklets = perforation 3-sided
5,50c coils = perforation 2-sided
All Dutch stamps up to 1969 have a diagonal screen made up of
square dots.In 1969 a new set of definitives - referred to as
"Juliana Regina" - was introduced.The method used for this
set is autotypical photogravure. The lower values (30-90c) have
diagonal screens 70 for the frame,and 80 for the centre,the gulden
values have 70 throughout.The lettering has been accentuated by
drawing a fine line around it.Since screen dots and lines are
incorporated in the design,for each denomination the arrangement of
dots and lines is identical irrespectively of the position in the
sheet.This is not so in the normally applied method of photogravure
where the arrangement of screen dots covers the whole cylinder. Apart
from the above mentioned differences between the lower and the gulden
values,or the obvious differences due to the value lettering,one may
distinguish 3 major types of design on the basis of the outer edges
and the corners:
The 3 Types of Juliana Regina:
I the outer edge of the stamp design consists of a very fine line
just as it is the case with the lettering.
1969 as 25c booklet 9 (4x25c)
1,25 sheets no cyl.no, cyl.nos 1
II no line around the outer edges:
the four corners look like this:
00000
0 0
0 0
00000
1969-- corners1,00 all
1,25 sheets cyl.nos 2;coils
2,50 all
III no line around the outer edges:
the four corners look like this:
0000000
0 0
0 0
00000
1970-- r25c booklet 13,14 (mixed contents)
970-- r30-90c all
1,50;2,00,5,00;10,00 all
STAMPS OF OTHER COUNTRIES AND SCREENS:
Austria 1948 Costumes 70,100
Belgium 1931 King Albert I 60,70 1936 King Leopold III 60,70 1953
King Baudouin 70,80
Hungary 1963 Transport 80,90 (the 4 forint also has the lozenge
type of screen)
Norway 1940 Lion 60,80 1959 King Olav V,Krone values 80,100
regionals Scotland 1969 Queen Elizabeth II, 80,100 4d vermillion
Indonesia 1951 pres.Sukarno 80,100
Israel 1971 Landscapes 70,80,100
(!end-pag)
|
The direction of printing
In photogravure the ink seems to run out on the paper in one
particular direction.The printing will be darker and the screen dots
get blurred there, whereas on the opposite side the printing will be
brighter and the screen dots more visible.In relation to the stamp's
face we can denote the four directions by:
B ('boven'=up), R (right), O ('onder'=down), L (left)
The running ink also gives the effect of 'waves'.We will see
horizontal waves in combination with directions of printing L or R,and
vertical waves with B or O.Thus first we look for the waves,then we
determine which one of the two directions is the direction of
printing. The 2 remaining sides of the stamp are no longer relevant no
matter how visible the screen dots may be there! When the inked sheet
of paper is forced forwards through 2 cylinders (the printing cylinder
and the contra),the ink will be stowed backwards in the direction of
printing: what comes out first is printed first,what is behind the 2
cylinders is still to be printed,hence the ink is stowed in the
direction of printing. As a matter of fact the described phenomenon of
direction of printing is not restricted to photogravure.Stamps in
reel-fed recess printing – a good example are the post 1936
stamps of Switzerland – show easily discernible directions of
printing as well. The four directions of printing are due to the
layout on the cylinder and quite often to the fact that a cylinder can
also be mounted in reverse on a printing press.
(!end-pag)
|
DUTCH STAMPS AND THE DIRECTION OF PRINTING: .s 1 The Dutch
stamp-printers have used 4 (5?) photogravure printing presses :
sheet-fed Palatia (Albert,Frankenthal) 1924-- (possibly a second
Palatia since the sixties)
reel-fed Albert Frankenthalalati 1936-55
reel-fed Regina (Goebel,Darmstadt) 1955--
reel-fed Chambon (Goebel 1961-75
The small-sized lower values of the definitives were until 1971
predominantly printed on a Palatia press.In the beginning an
occasional printing on the Albert Frankenthal,but after the
introduction of the Regina the more frequently used denominations were
printed on the reel-fed presses.After 1971 all definitives are printed
reel-fed. Coils have been printed only on reel-fed presses ,since
1936. The direction of printing is for the sheet-fed stamps always B
or O (numerals) ,and L or R (Queen). Reel-fed stamps have L or R
(numerals) ,and B or O (Queen).
Some postwar examples:
1946 Numerals
All values were first printed sheet-fed,but later some also reel-fed:
2,4,5,7,8 (sheets,coils),3 (sheets)
1953 Queen Juliana Profile
Apart from the 18 and 24c all values were first printed sheet-fed,
and some later also reel-fed:
10,12,15,20,25,30 (sheets,coils)
40,45,50,60,70,75,80,95 (coils)
The 18c (sheets,coils) and 24c (sheets) exist only reel-fed.
With the help of the direction of printing one can immediately
tell whether a stamp of 40c or higher is a coilstamp or not!
1969 Child Welfare
The normal counter sheets were printed reel-fed on the Chambon,
the miniature sheets on the Regina:
12c sheets B ;miniature sheets R
15c " O ; " " R
25c " R ; " " B
1971 Europe
Both sheets and coils of the 25c were printed on the reel-fed Regina
but with a different layout:
25cdiffe sheets O ; coils R
1972 National Flag
Both sheets and coils of the 20 and 25c were printed reel-fed on
the Regina but with a different layout:
20c sheets L ; coils O
25c " R ; " O
1978 Red Cross
Both counter sheets and miniature sheets were printed reel-fed on
the Regina but with different layout:
55c sheets B ; miniature sheets L
STAMPS OF OTHER COUNTRIES AND THE DIRECTION OF PRINTING:
England: 1953-- Queen Elizabeth II definitives
Counter sheets have direction of printing B,booklets usually
have L or R,side-ways coils have L or R,lengthwise coils
have B or O.
Hungary: 1963 B oTransport
All 4 directions can be found.This is an extremely grateful
issue for specialization.Apart from differences in screen,
direction of printing,there is quite a variety in papers e.g.
in the way the stars of the watermark are pointed.
Indonesia: 1951 pres.Sukarno
The early printings were made by Joh.Enschede & Sons,printed
sheet-fed and having direction of printing L.
Printings from 1957 onwards were reel-fed by Pertjetakan
Kebajoran,and have B or O.
(!end_pag)
(!pagina)
(!beg_pag)
(!B)Conclusion(!b)
During the last 5 years there has been a revival of the research on contemporary stamps, in the Netherlands. New methods have been devised, old brought back to life. In this article I meant to draw your attention to 2 of such methods: one being old (screens), and the other fairly new (direction of printing), hoping they will be of use to you. I'm indebted to Jan Dekker for encouraging me to dig into methods of printing, and to Dick Hille Ris Lambers and Huig Tielman for their advice and substantial contribution to the above revival.
(!mid_pag)
Persoonlijk ben ik veel dank verschuldigd aan Jan Dekker voor het op het druktechnische spoor zetten van mijn filatelistische belangstelling, en aan Dick Hille Ris Lambers(|-) en Huig Tielman voor de enorm inspirerende tegenkracht welke ze bleven bieden en zonder hetgeen de begrippen: drukrichting en rastermaat nooit die vorm hadden gekregen.
(!end_pag)
(!pagina)
(!beg_pag)
Uit Uw Dubbelen Uw Verzameling VerDubbeld
1917 Mexico (Oficina Impresora de Hacienda, Mexico Stad)
1919 Tsjecho-Slowakije (Staatsdrukkerij, Praag)
1920 Bulgarije (Staatsdrukkerij, Sofia)
1922 Roemenie" (F.A.Bruckmann, Mu"nchen)
1922 Marocco (He'lio Vaugirard, Parijs)
1923 Egypte (Nederlandse Rotogravure Maatschappij, Leiden samen met Harrison and Sons, Ltd, Hayes)
Op 6 September 1924 verschenen de eerste Nederlandse zegels in
rasterdiepdruk: de tentoonstellingszegels, naar ontwerp van Jan Veth:
10, 15, 35c, [afb.3] gedrukt door Joh. Enschede' en Zonen, Haarlem.
.br Op de zelfde dag verschenen ook de eerste Oostenrijkse zegels in
rasterdiepdruk gedrukt door de Staatsdrukkerij, Wenen. .br Een
essentiee"l kenmerk van rasterdiepdruk is het rakelmes dat
gebruikt wordt om overtollige inkt van de drukcylinder af te schrapen.
Om er voor te zorgen dat de rakel niet alle inkt van de cylinder
weggeschraapt worden de te drukken vlakken opgedeeld in punten. Deze
punten zijn met een goede loupe (5-10x vergroting) te zien. Duidelijk
wordt dan dat de punten een bepaald patroon vormen resp. dat ze meer
of minder dicht op elkaar zitten, en dat de richting waarheen de druk
zich bewoog aan de hand van de uitvloeiing van de inkt tussen de
rasterpunten is vast te stellen. .br De twee hoofdonderwerpen zijn
derhalve: ^&raster\& (vorm, patroon, onderlinge afstand), en:
^&drukrichting\&. .s 1 ^&Rasters:\& .s 1 Een beeld dat
is opgebouwd uit punten, niet vanwege het ontwerp doch vanwege
bovengenoemde druktechnische beperkingen, is niet het ideaal van een
drukker. Fijne lijnen en teksten worden onscherp. Rond 1914 werd de
tekst in de kranten of tijdschriften nog vaak met boekdruk en de
illustraties in rasterdiepdruk uitgevoerd. .br Het viel te verwachten
dat geprobeerd zou worden om van dat raster af te komen. .br De reeds
genoemde Nederlandse Rotogravure Maatschappij slaagde erin zo'n
procede' te ontwikkelen waarbij een puntenraster niet meer nodig was.
.br De zogenaamde "rasterloze" rasterdiepdruk (de term:
rakeldiepdruk is daarom algemener en beter) werd bereikt door in de
tekening diagonale lijnen en onregelmatige gevormde punten op te
nemen. .br De Zwitserse Pro Juventute zegels, 30Rp van 1927 en 1928
[afb.4] waren "rasterloos" gedrukt door de Nederlandse
Rotogravure Maatschappij, en waren hierbij de eerste Zwitserse zegels
gedrukt in rakeldiepdruk en de eerste Zwitserse zegels gedrukt in
Nederland. .br In 1929 zou een Pro Juventute serie nogmaals [afb.5]
gedrukt worden in Nederland, ditmaal bij Joh. Enschede' en Zonen, en
"normaal" gerasterd, terwijl pas in 1931 de later bekende
firma Courvoisier SA, La Chaux de Fonds begon met Zwitserse zegels in
rasterdiepdruk. .br De twee Zwitserse zegels zijn de enige zegels bij
welke "rasterloos" gedrukt is door de Nederlandse
Rotogravure Maatschappij. .br Echter rond 1929 werkte de Nederlandse
Rotogravure Maatschappij samen met de Duitse drukpersen-fabrikant:
Goebel AG, te Darmstadt. .br Goebel slaagde er in die tijd in om
enkele drukpersen voor rasterdiepdruk (later ook plaatdruk) te slijten
aan belangrijke postzegeldrukkerijen. Het zijn die drukkerijen die ook
het rasterloze procede' toepasten: .br het Instituto Poligrafico dello
Stato, te Rome, voor Vaticaanstad de frankeerzegels 5-75c van 1929.
.br de Staatsdrukkerij, te Pretoria voor South Africa bijna alle
zegels van 1929 tot en met 1948 .br de Talleres de Impresora de
Estampillas y Valores, te Mexico Stad voor Mexico bijna alle zegels
1937-53, incidenteel zelfs nog later. .br Overigens had al sinds 1917
de Oficina Impresora de Hacienda dit rasterloze procede' voor
Mexicaanse zegels gebruikt [afb.6]. .br "Rasterloze"
rakeldiepdruk fungeerde soms als surrogaat voor plaatdruk. Bij South
Africa kwam de 1929 serie in plaats van in plaatdruk gedrukte zegels
in min of meer dezelfde tekening. .br Bij Liechtenstein was de
volgorde omgedraaid: .br de in 1944 uitgegeven 2F en 3F met portretten
van het Grootvorstelijk Paar zijn "rasterloos" gedrukt bij
Courvoisier SA met een "normaal" raster voor de
ondergrondkleur. In 1951 verschenen beide zegels nu gedrukt in
plaatdruk bij de Oostenrijkse Staatsdrukkerij. .br
"Rasterloze" rakeldiepdruk wordt nu nog toegepast, echter
voornamelijk voor de ondergrond-kleuren in combinatie met plaatdruk.
Zwitserland (b.v. 1964-66 gebouwen: S.Fr. 1.30,1.70,2.20) maar vooral
bij de Tsjecho-Slowaakse zegels. .s 1 Rasters komen in een aantal
verschijningstypen voor: .s 1 a. onregelmatig gevormd, als een mozaiek
.s 1 b. ruitvormige punten, alle even groot .s 1 c. vierkante punten,
wisselend groot, maar net geordend op een regelmatig rooster: het
bekende autotypisch raster zoals overwegend gebruikt bij boekdruk
(krantenfoto's) en offset. .s 1 d. vierkante punten, alle even groot,
geordend als een gemetselde muur: het "baksteenraster" .s 1
e. vierkante punten, alle even groot, net geordend op een regelmatig
rooster. .s 1 De punten kunnen, bij een bepaalde wijze van
inkttoevoer, er uitzien als rondjes. .s 1 ^&Korrel- of
Mozaiek-raster:\& .s 1 Mozaiek-raster komt voor bij de Egyptische
zegels van 1923 met de beeltenis van Koning Fuad, gedrukt door de
Nederlandse Rotogravure Maatschappij en Harrison and Sons, Ltd samen
[afb.7]. .br En verder nog bij de Nederlandse 1978 45c Europazegels.
.br Mozaiek-rasters vinden we niet bij boekdruk, plaatdruk of offset
wel bij ^&gelatinedruk\& [*]. .br Veel van de tussen 1925 en
1960 door de Goznak drukkerij te Moskou in dit procede' gedrukte
zegels (USSR, Mongolie" [afb.8], Tannu Tuva) hebben een
mozaiek-raster. .br De meeste catalogi (Michel, Stanley Gibbons)
verwarren deze druktechniek met of rasterdiepdruk of offset!
aantal punten (kartels) over een strekkende afstand:
Direct Indirect
1mm 2 mm 1 mm 2 1/2 mm
60 6 12 4 10 1/2
70 7 14 5 12 1/2
80 8 16 5 1/2 14
90 9 18 6 1/2 16
100 10 20 7 18
125 12 1/2 25 9 22
.s 1 ^&Nederlandse zegels en hun rasters:\& .s 1 De
drukker van de Nederlandse zegels: Joh.Enschede' en Zonen gebruikte in
de loop der jaren, in grote lijnen de volgende rasters: .s 1
periode raster 1924-42,incidenteel later 90 1931-34? 72 1/2 1931-40 70 1940-42 67 1/2 1940,43-75, incidenteel later 80 1964-72 incidenteel,
1976 het hele jaar 100 1971 60 1977 tot heden 125 1980 eenmalig 62
Het verschil tussen 67 1/2, 70 en 72 1/2 is erg gering:
67 1/2 11.9 70 12.3 72 1/2 12.8 punten per 2 1/2 mm (indirect)
.s 1 Bij een aantal emissies vaak bij e'e'n en dezelfde waarde
kunnen we verschillende rastermaten vinden: .s 1
1924 Veth R 90 en 125
1924 Lebeau R 67 1/2, 80 en 90
1933 Fotomontages R 72 1/2 en 90
1933 luchtpost driehoek R 72 1/2 en 70
1938 Kraai 12 1/2c R 90 en 80
1940 Konijnenburg R 80 en 90
1940 Tralie R 67 1/2 en 90
1946 van Krimpen R 80 en 100
1951 Cour Internationale
de Justice: Vredespaleis R 80, 100 en 125
1953 "en profil" R 80, 60 en 100
1966 ICEM R 80+90 en 100+90
1966 Kind R 80 en 100
1976 Crouwel R 100 en 125 [afb.13]
.s 1 ^&Niet-Nederlandse zegels en hun rasters:\& .s 1
Belangstelling voor rasters was in het buitenland, zij het beperkt,
veel eerder aanwezig dan in Nederland. .br Met name in Oostenrijk
(O"sterreichische Spezialkatalog 1968, Verlag Dr. Rudiger Wurth,
Wenen) was al tijdens de looptijd van de klederdrachtenserie (1948)
geconstateerd dat er twee rastermaten waren: R70 en R100.[afb.14] Tot
1951 R70 daarna R100, echter eind 60-er jaren kwam R70 weer terug bij
de 5 en 7 schilling. .br Ook in het Verenigd Koninkrijk was in 1960
geconstateerd dat bij de bijzondere uitgiften van het Verenigd
Koninkrijk, gedrukt door Harrison and Sons, Ltd, High Wycombe, een
overgang had plaatsgevonden van R80 naar R100. .br Bij sommige in
dezelfde tijd uitgegeven zegels van het Britse Gemenebest werd
hetzelfde geconstateerd. .br Aparte catalogusnoteringen, in de Stanley
Gibbons Elizabethan, van 1965 af: .br 1955 Singapore, frankeerzegels
10 en 50c (R80 en 100),overige waarden R80 .br 1954 Noord Borneo,
frankeerzegels 30c (R80 en 100), overige waarden R80 .br 1960 Kenya,
Uganda en Tanganyika, frankeerzegels 10 en 30c (R80 en 100), overige
waarden R100. .br De beide eerste series zijn gedrukt door Harrison
and Sons, de laatste door De La Rue, Londen. .br Bij de Engelse
"Regionals" (1958-70) komt echter zowel R80 als R100 voor.
.br De 2 1/2d, 3d, 6d, 9d, 1'3, 1'6, 1'9 hebben altijd R80, de 4d
blauw op ongecoat papier ook. De 4d blauw, sepia, en vermiljoen op
gecoat papier van Schotland, Noord Ierland, Guernsey, Man en Jersey
hebben R80. De 4d blauw, sepia, en vermiljoen op gecoat papier van
Wales hebben R100. De 4d vermiljoen op gecoat papier van Schotland
bestaat met zowel R80 als R100. De 5d hebben alle R100. .br Over
rasters bij de "Regionals" is in de Engelse literatuur nog
niets te vinden. .br De Egyptische Koning Fuad zegels van 1925 hebben
R70, kruisraster onder een hoek van of -5, of +5 of 45 graden. .br De
Zeheri catalogus onderscheidt wel het horizontale raster, doch niet de
twee verschillende standen. .s 1 ^&Voorbeelden:\& .s 1 Tenzij
anders is aangegeven gaat het steeds om een kruisraster onder 45
graden. .br De hiernavolgende voorbeelden zijn, voor zo ver bekend,
nog door niemand anders beschreven! .s 1
Beieren: 1914 Koning Ludwig III R60 en 70
Belgie: 1931 Koning Albert I R60 en 70
1936 Koning Leopold III R60 en 70
1953 Koning Boudewijn R70 en 80
Frankrijk: 1968 Saint-Lo 20c R105 Unger liggend
R105 Unger staand
R125 kruisraster 45 graden
Ierland: 1967 3d Keltisch Kruis
R80 horizontaal
R100 horizontaal
1966 5d Zwaard van Licht
R100 kruisraster onder 5 graden
R100 kruisraster onder 40 graden
1971 Gestileerde dieren R70 en 100
Noorwegen 1940 Leeuw R60 en 80
1959 Koning Olav V,Krone waarden R80 en 100
Polen: 1953 Onderwijs R80 R70 baksteen, v.l.n.r oplopend
R70 baksteen, v.l.n.r aflopend
1953 Porten geheel als vorige emissie
1957 Brandbestrijding R70 baksteen, v.l.n.r oplopend (beide cyl.)
R70 baksteen, v.l.n.r aflopend (beide cyl.)
R70 baksteen, v.l.n.r oplopend+aflopend
R80 beide cylinders
1953 Toerisme R70 baksteen, v.l.n.r oplopend (beide cyl.)
R70 baksteen, v.l.n.r aflopend (beide cyl.)
R70 baksteen, v.l.n.r oplopend+aflopend
R80 beide cylinders
R80+R70 baksteen, v.l..r. oplopend
1955 8e Ronde van de Vrede R80 R70 baksteen, v.l.n.r aflopend
1957 10e Ronde van de Vrede R80 R70 baksteen, v.l.n.r oplopend
Hongarije: 1963 Transport en Communicatie
R70, 80, en 90 R80 kruisraster 75 graden
USSR: 1961 frankeerzegels 12k R65 en 100
Indonesia: 1951 cijferzegels R70 en 80
1951 President Sukarno
R80 druk Joh.Enschede' en Zonen
R80 en 100 druk Pertjetakan Kebajoran
1956 dieren R80 en 100
1960 producten R80 en 100
Israel: 1965 Stadwapens R80 en 100
1971 Landschappen R70, 80, en 100
1980 Sheqel R70+70 en 70+80
Mexico: 1937 frankeerzegels
1-5c, Lp 20c rasterloos en R70 [afb. 15]
Japan: 1953 Luchtpost R70, 80, en 100
.s 1 ^&Drukrichting:\& .s 1 Drukrichting is het
verschijnsel dat we aan de manier waarop de inkt uitvloeit op het
papier ook de richting van de druk kunnen aflezen. .br Aan de
drukrichting-kant is de druk vaak donkerder, en zijn de rasterpunten
meestal volgelopen. Aan de niet-drukrichting-kant is de druk lichter
en zijn de rasterpunten vaak extra duidelijk te onderscheiden. .br Ten
opzichte van een normaal leesbaar zegelbeeld noteren we de 4 mogelijke
drukrichtingen als volgt: .s 1 B=boven, O=onder, L=links, R=rechts. .s
1 [zie afb. 16] .s 1 Door het uitvloeien lijkt de inkt in bepaalde
banen geleid te worden, de zogenaamde "golven" of zien we
"vertakte bomen". .br Horizontale "golven" of een
liggende "boom" komen overeen met de drukrichtingen L of R,
verticale "golven" of een staande "boom" met B of
O. .br Als we zover zijn dat we de richting horizontaal of verticaal
hebben kunnen bepalen dan spelen de beide overige zijkanten geen rol
meer. De rasterpunten zullen daar even duidelijk of onduidelijk zijn.
.br De "boom" komt bij Nederlandse zegels nauwelijks voor,
wel vinden we dit veel bij de zegels gedrukt door de Zwitserse
drukkerij Courvoisier SA [afb.17]. .br Bij een duidelijke
"boom" is uit de vertakking de precieze drukrichting op te
maken: een rechtopstaande boom: O, een kopstaande boom: B. .br De
drukrichting is tegengesteld aan de richting waarheen het papier zich
beweegt als het de drukpers uitkomt. .br Dat deel van een zegelbeeld
dat het eerst inkt ontving zit aan de drukrichtingskant. .br Het
verschijnsel "drukrichting" is niet beperkt tot
rasterdiepdruk. Overal waar drukcylinders gebruikt worden zijn
vergelijkbare verschijnselen als hierboven te vinden. .br De Zwitserse
^&plaatdrukzegels\&, sinds 1936 aan de rol gedrukt bij de
Postwertzeichen-drukkerij, te Bern vertonen alle duidelijke
uitvloeiingen in e'e'n bepaalde richting. .br Bij een bepaalde opmaak
van een cylinder zijn meestal twee drukrichtingen mogelijk omdat de
drukcylinder omgekeerd gemonteerd kan worden. .br Bij sommige
Nederlandse en Zwitserse zegels komen twee tegengestelde richtingen
voor ^&zonder\& dat er sprake is van omdraaiing van een
cylinder: .br Nederland: alle loketboekjes 1924-1951 .i 12 alle
automaatboekjes tot en met boekje 26 .i 12 Europa zegels 1956, en 1957
.s 1 Zwitserland: bijna alle zegels in formaat 11 3/4 15/24 1937-55
[*] .br Dit komt doordat op de drukcylinder zegelbeelden in
verschillende standen, b.v. rechtop op een gedeelte van de cylinder en
kopstaand elders, ten opzichte van elkaar staan: zogenaamde
"te'`te-be`'che". .br Vinden we verschillende haaks op
elkaar staande richtingen dan moeten er of verschillende drukvormen
gebruikt zijn waarbij tevens de opmaak 90 graden is gedraaid of op
dezelfde drukvorm staan de beelden zowel liggend als staand. Dat
laatste komt niet of nauwelijks, bij Nederlandse zegels in het geheel
niet, voor. Bij de Nederlandse aerogrammen van 1971 45c Borobudur
echter vinden we op de cylinder zowel de staande als de liggende
stand! .s 3 * .br Zegelformaten kunnen 1-1-duidig aangegeven worden
met behulp van de tandingmaat + het aantal tanden
horizontaal/verticaal: .br 11 3/4 = de perforatiemaat, .br 15/24 = 15
tanden horizontaal resp. 24 tanden verticaal .s 1 ^&Nederlandse
zegels en de drukrichting:\& .s 1 Voor de Nederlandse zegels
werden 4 typen rasterdiepdrukpersen gebruikt door Joh. Enschede' en
Zonen: .s 1
velinleg: "Palatia" (van Albert,Frankenthal,Pfalz)
vanaf 1924 een stuk of 12 verschillende machines
druk aan de rol:
"Albert Frankenthal" (van dezelfde fabrikant als de Palatia's)
1936-55
"Regina" (van Goebel AG, Darmstadt)
vanaf 1955
"Chambon" (van Messrs Chambon, Londen/Parijs)
1961-75, 1980 tot heden
.s 1 Tot 1971 werden de lage waarden in het A-formaat: 13 1/2:12
3/4 14/16 overwegend gedrukt op de Palatia's. .br Tot 1955 waren er
incidenteel oplagen met druk aan de rol op de "Albert
Frankenthal", echter na het in gebruik komen van de
"Regina" werden de meest gebruikte frankeerwaarden op deze
pers gedrukt. Vanaf 1963 werd ook vaak de "Chambon"
ingeschakeld. .br Sinds 1971 worden alle waarden in het A-formaat aan
de rol gedrukt, hetzij op de Regina hetzij op de Chambon. .br
Rolzegels, aanvankelijk gemaakt door vellen zegels aan elkaar te
plakken en daarna met een speciaal apparaat tot rollen te versnijden,
werden sinds de komst van de Albert Frankenthal uitsluitend in
continue-druk vervaardigd. .br De drukrichting voor de velinleg zegels
in A-formaat is altijd B/O (liggend formaat) of L/R (staand formaat).
Terwijl de aan de rol gedrukte zegels L/R (liggend formaat) resp. B/O
(staand formaat) hebben. .br Variatie in drukrichting vinden we bij
alle langlopende zegels in rasterdiepdruk. .br Druk aan de rol,
aangegeven met ( ), naast velinleg binnen een serie vinden we slechts
bij de volgende emissies: .s 1
1924 Veth (5,6 en 12 1/2c rolzegels; 5c velzegel)
1924 Lebeau (1 1/2, 2 1/2, 3, 7 1/2c rolzegels; 7 1/2c velzegel)
1940 Konijnenburg (5c rol- en velzegel)
1940 Tralie (7 1/2c rolzegel; 7 1/2, 10, 22 1/2, 25, 40c velzegels)
1946 van Krimpen (2, 4, 5, 7 en 8c rolzegels;
2, 3, 4, 5, 7, en 8c velzegels)
1949 en face (10c rolzegel)
1953 en Profil (10, 12, 15, 20, 25 , 30c vel- en rolzegels,
40, 45, 50, 60, 70 , 80 en 95c rolzegels)
.s 1 Sommige waarden bestaan slechts aan de rol gedrukt: .i 3 1940
Tralie 2 1/2c, .i 3 1953 en Profil: 18 en 24c .br Met behulp van de
drukrichting kan b.v. bij de "en Profil" serie onmiddellijk
worden vastgesteld of een waarde van 40 ct of hoger een rolzegel is of
een velzegel. .br Bij de gelegenheids- en toeslagzegels komt het
gebruik van verschillende drukpersen, en daardoor verschil in
drukrichting, minder vaak voor: .s 1
.b.v. 1969 Kind [afb. 18]
12c loketvel B ;blokken R
15c l " O ; " R
25c " R ; " B
De loketvellen zijn gedrukt op de Chambon-pers, de blokken op de
Regina-pers. .s 1 Niet alleen verschillen in drukpers, doch ook
verschillen in opmaak tussen loketvel en rol of tussen loketvel en
blokken kunnen aanleiding zijn voor loodrecht op elkaar staande
drukrichtingen: .s 1
b.v.
1971 Europa
25ca loketvel O ; rol R
Zowel loketvel als rol gedrukt op de Regina-pers.
1972 Nationale Driekleur
20c loketvel L ; rol O
25c " R ; " O
Zowel loketvel als rol gedrukt op de Regina-pers.
1978 Rode Kruis
55c loketvel B ; blok L
Zowel loketvel als blok gedrukt op de Regina-pers.
.s 1 ^&Niet-Nederlandse zegels en hun drukrichtingen:\& .s
1 Net als bij de Nederlandse langlopende zegels worden in het
buitenland vaak verschillende drukpersen ingezet. In sommige landen
uitsluitend met velinleg, sommige uitsluitend met druk aan de rol,
zelden allebei. .br Enkele voorbeelden: .s 1 Verenigd Koninkrijk: .s 1
De frankeerzegels (kleinformaat) zijn bijna zonder uitzondering aan de
rol gedrukt. .br Slechts het Wedgewood boekje van 1972, en enkele
oplagen uit 1934 zijn op velinlegpersen gedrukt. .br Loketvellen
hebben meestal drukrichting B, automaatboekjes in het algemeen zowel L
als R vanwege de te'`te-be`'che opmaak op de drukcylinder,
loketboekjes zowel B als O vanwege de te'`te-be`'che opmaak op de
drukcylinder, verticale rollen hebben B of O, horizontale rollen L of
R. .s 1 Hongarije: 1963 Transport en Communicatie .s 1 De in Budapest
gedrukte zegels zijn alle met velinleg gedrukt, alle 4 drukrichtingen
kunnen voorkomen [afb.19]. Enkele waarden, in een kleiner formaat en
bedoeld als rolzegel, zijn gedrukt in Leipzig aan de rol. .br Deze
emissie die al weer 20 jaar meeloopt biedt een specialisatie-gebied
bij uitstek zowel vanwege de rasterverschillen, als de drukrichtingen
en de verschillen in papierrichting en UV-reactie! .s 1 Indonesia:
1951 President Sukarno .s 1 Van 1951 tot 1953 verzorgde Joh. Enschede'
en Zonen de druk van deze zegels met velinleg op de Palatia.
Drukrichting: L. .br Vanaf 1957 werden de zegels aan de rol gedrukt op
de Chambon-pers van Pertjetakan Kebajoran. Drukrichting: B of O. .s 1
^&Besluit:\& .s 1 Belangstelling voor en studie van de
eigentijdse zegels was sinds de 30-er jaren in Nederland op een
uiterst laag pitje komen te staan. .br Door een afkeer van en onbegrip
voor "moderne" druktechnieken kreeg een overwaardering van
"klassiek", in Nederland de overhand. .br De tijd werd als
het ware stilgezet: bij 1924 hield het op. .br Om ons heen, zoals b.v.
in het Verenigd Koninkrijk, gebeurde dit niet. De in 1934 aangevangen
postzegelfabrikage met behulp van rasterdiepdruk ondervond een grote
filatelistische belangstelling. .br De posttechnische ontwikkeling
stond daar niet stil, er werd gee"xperimenteerd met zegels ten
behoeve van de postmechanisatie. .br De eigentijdse zegels kwamen
volop in de belangstelling, en het bleef niet bij wat men dan soms
"superspecialisten" noemt, doch ook de catalogus uitgevers
zoals Stanley Gibbons haakten in op deze belangstelling:
In 1965 verscheen de "Elizabethan", vervolgens het
"kwartet": Queen Victoria (1963), The Four Kings(1967),
Queen Elisabeth II (pre-decimal)(1970), Queen Elisabeth II
(decimal)(1976).
In Nederland gaf de postmechanisatie (vanaf 1962, Gouda
experiment) aanleiding tot een hernieuwde belangstelling. De
studiegroep UV/Postmechanisatie werd in 1969 opgericht en bleef lang
een wat vreemde eend in de filatelistische bijt al was het slechts
vanwege de mysterieuze UV-belichting op tentoonstellingen.
De automaatboekjes (1964) en de genummerde rollen voor
loketafgiften-apparaten (1965) zouden uiteindelijk voor een comeback
van de eigentijdse filatelie zorgen. Jan Dekker was een van de grote
pleitbezorgers hiervoor in die jaren.
Begin 70-er jaren werden de studiegroepen Automaatboekjes en
Rolzegels (1973) en Velrandbijzonderheden (1976) opgericht.
In de afgelopen 10 jaar is hard gewerkt om een achterstand van 50
jaar in te halen.
Het op stapel staande "Nieuwe Standaardwerk van de
Nederlandse Postwaarden" hoopt mede een neerslag te zijn van deze
enorme krachtsinspanning waaraan door zeer velen zeer enthousiast
gewerkt is en wordt.
|
1]
Het gebouw van de Nederlandse Rotogravure Maatschappij,te Leiden 2]
1914 Beieren: 1M Ludwig III
3]
1924 Nederland: 10c Tentoonstelling
4]
Fragment 1927 Zwitserland: Pro Juventute 30Rp, "rasterloos"
5]
1929 Zwitserland: Pro Juventute 20Rp, druk Joh. Enschede' en Zonen
6]
1917 Mexico: 2c frankeerzegel, "rasterloos" gedrukt
7]
Fragment 1923 Egypte: 20c Koning Fuad, mozaiek-raster
8]
Zegel van Mongolie" in gelatinedruk bij Goznak, Moskou.
9]
Fragment zegel van de USSR met Unger-raster
10]
Fragment 1975 Luxemburg: 6f Groothertogin Charlotte, autotypie-raster+kaderlijn
11]
Fragment zegel van Polen met baksteen-raster
12]
Fragment 1925 Egypte: 15c Koning Fuad
links: rasterhoek 5 graden
rechts rasterhoek 45 graden
13]
Fragment van de 1976 Nederland: Crouwel 5c
Links: R100
Rechts: R125
14]
Fragment van de 1948 Oostenrijk: 1s Klederdrachten.
Links: R70
Rechts: R100
15]
Fragment 1937 Mexico: 20c Luchtpost
Links: "rasterloos"
Rechts: R70
16]
Fragment 1967 Nederland: 15c en Profil fosfor
Links: drukrichting L
Rechts: drukrichting O
17]
Fragment zegel van Luxemburg, druk Courvoisier SA, met "vertakte boom"
18]
Fragment 1969 Nederland: Kind 12c
Links: velzegel drukrichting B
Rechts: blokjezegel drukrichting R
19]
1963 Hongarije: Transport en Communicatie
|
Copyright © Printing Matters (Contact Rein Bakhuizen van den Brink)
Last updated on 6 augustus 2015
| |