UV-reacties bij zegels van Nederland, een globale indeling

Veel van de in dit hoofdstuk besproken UV-reacties hebben niets van doen met postmechanisatie. Hoewel Nederland voorop liep als het gaat om sorteermachines [zie Transorma], werd relatief laat het gebruik van luminescente stoffen ingezet. Zowel Groot Brittanië als de Bondsrepubliek Duitsland waren ons voorgegaan. In 1962 werden in het postdistrict Gouda een proef gedaan met geel fluorescent papier [met als resultaat voor de filatelisten de zogenoemde 'Gouda' zegels en briefkaarten]. Het postzegelpapier hiervoor werd uit de Bondsrepubliek Duitsland betrokken en viel op door het ontbreken van een watermerk. Na een periode van betrekkelijke rust werd in 1967 opnieuw een proef gedaan met opzet- en stempelmachines waarbij dit keer papier met een fosforescente coating werd gebruikt. De proef vond plaats aanvankelijk alleen voor de postdistricten Den Haag en Rotterdam, later in 1971 voor het gehele land. De postzegels en postwaardestukken met fosfor waren dan ook eerst alleen in de betreffende districten aan de lok etten te krijgen.

Om zegels te kunnen detecteren met luminescente stoffen moeten die stoffen in ieder geval aan de beeldzijde door de apparatuur vast te stellen zijn. Bij het filatelistisch onderzoek speelt dan ook de UV-reactie van de coating een heel belangrijke rol. Postzegels waarvan de luminescentie alleen aan de gomzijde zit komen bij Nederland niet voor. De Zwitserse zegels uit de jaren ´60 met een fosforlaag op de gomzijde waren natuurlijk het gevolg van een grove fout ontstaan tijdens de fabricage [het aanbrengen van die laag].

De enige Nederlandse misser op dit gebied - en dan gaat het niet om ontbrekende of misplaatste fosfor-balken bij de postwaardestukken - vormt het gebruik van voor Australië bestemd postzegelpapier met een rode fosfor bij de Zomer-zegelboekjes van 1985. Post met deze zegels erop kon niet op de gebruikelijke wijze worden verwerkt door de machines.

Zoals al eerder aangegeven moeten we de UV-reactie van de 'coating' en van het eigenlijke papier onderscheiden. Bij gecoat papier zal de reactie van voorzijde en achterzijde normaal gesproken verschillen, bij ongecoat papier zal de reactie van voor- en achterzijde gelijk zijn. Gom kan verstorend werken, echter dit komt sinds de invoering van synthetische gomming niet meer voor.

De UV-reactie van de coating in groepen:

inert, d.w.z. niet oplichtend, roodachtige glans => Cr
inert, d.w.w. niet oplichtend, grauwige glans => Cgr
fel wit oplichtend, niet na-lichtend => Cw
geel oplichtend en na-lichtend => Fg
wit oplichtend en na-lichtend => Fw
reflecterend, paarsachtige glans => Dp

De UV-reactie van het papier zelf is niet altijd egaal, daar we te maken hebben met gebleekte (textiel) vezels welke door een 'witmaker' sterk contrasteren met hun omgeving. We kunnen 3 groepen onderscheiden:

D

inert, d.w.z. niet oplichtend, geelachtig => Dg
inert, d.w.z. niet oplichtend, roodachtig => Dr

inert, d.w.z. niet oplichtend, maar met wit-oplichtende, sterk contrasterende vezels die in varierende aantallen per cm2 voorkomen:

geelachtige achtergrond:

0-5/cm2

=> V0

5-20/cm2

=> V1

20-80/cm2

=> V2

>>80/cm2

=> V3
roodachtige achtergrond:

0-5/cm2

=> V0r

5-20/cm2

=> V1r

20-80/cm2

=> V2r
Bij V3 is niet meer uit te maken of de achtergrond geelachtig of roodachtig is.

wit-oplichtend papier, al of niet met er aan toegevoegde wit-reagerende vezels .

Uit deze indeling blijkt dat er grensgevallen zijn: D-V0, V3-W. Het verdient desondanks aanbeveling deze verfijnde indeling te gebruiken i.p.v. de grove indeling 'dof' versus 'wit.' Immers die indeling zou binnen één enkele emissie weliswaar bruikbaar kunnen zijn maar zodra zegels uit verschillende emissies naast elkaar gelegd worden de ene doffe precies dezelfde UV-reactie blijkt te vertonen als de andere witte.