|
Nu ook in Nederland de Banpol-zegels in de filatelistische belangstelling zijn gekomen [zie het artikel in Oost Europa Filatelie van september 2001, pag. 16-22, door Eduard Bosmans †, John Pasop, Jan Jansen] is het zaak om een aantal aspecten wat verder uit te diepen voor zover dat mogelijk is. Om te beginnen maar eens een overzicht van wat er in de Poolse filatelistische pers al is gepubliceerd. In de Poolse filatelistische pers verschenen in juli 1998 de eerste berichten over de de Banpol-automaten. Bronisław Rejnowski publiceerde dit in Filatelista [pag. 271]. Hij meldde dat de firma BANPOL SA JV [SA = Spółka Akcyjna = Aktiengesellschaft, JV = Joint Venture] al enkele maanden bezig was met in het land op de postkantoren automaten neer te zetten waaruit de klant door middel van muntinworp de volgende vier soorten producten kon krijgen:
De briefkaarten en telefoonkaarten weken volgens Rejnowski niets af van wat ook aan de balie kon worden aangeschaft. Anders lag het met de twee andere producten. De postzegelboekjes zijn er in 2 varianten: 4x55gr ofwel 2,20 zł resp. 4x65gr ofwel 2,60 zł. Beide zegels uit gewone loketvellen van 100 uit de 'Dworki'-reeks. |
The Polish philatelic press first mentioned the slot-machines in their magazine Filatelista [page 272] in an article by the Editor in Chief, mr. Bronisław Rejnowski. Four types of slot-machines were in preparation:
According to mr Rejnowski, the postcards and pre-paid telephone were in all aspects like the items you could get over the counter. The stamp booklets contained - at first - either four 55gr or four 65gr definitive stamps of the Polish Manor series. The stamps came form the normal counter sheets of 10x10. |
|
Het apparaat met de zelfklevende etiketten laat zich instellen voor verschillende tarieven - maar niet voor aangetekende zendingen - te beginnen met de 55gr voor drukwerk, de 65gr voor binn. brief, enz. tot en met 2,60. Althans volgens Rejnowski was dat zo met de automaat in Ciechocinek 1 waarvan hij een afdruk in het artikel geeft met de datum 98/05/01. Plaats noch datum komen me niet geheel toevallig voor. Van 1 t/m 3 mei 1998 wordt in Ciechocinek de vijfde 'Konferencja Naukowa PAF' gehouden ofwel het Wetenschappelijke Congres van de Poolse Filatelistische Academie. De 'creme de la creme' bijeen in Ciechocinek en het plaatselijke postkantoor had ook een speciaal poststempel gereed voor dit congres. Rejnowski geeft in het artikel aan dat de zegel zowel de datum als de plaats bevat en derhalve zou moeten gebruikt op dezelfde dag en niet meer afgestempeld hoeft te worden op het kantoor van afgifte. Maar hij voegt daar onmiddelijk aan toe dat hij niet de indruk had dat deze zaken helder geregeld waren binnen de Post. En hier ontstaat volgens hem al gelijk het probleem van hoe deze zegels op te vatten: als een soort machinale frankering [frankatura mechaniczna] of als een aparte groep automatische frankering [frankatura automatyczna]. Voor wie dit nog niet aanvoelt: de Poolse filatelisten - en zeker die rond de 'Academie' - hebben een uitgebreide 'teoria filatelistyki' ontwikkeld waarin elk nieuw verschijnsel een passend plaats [problem klasyfikacji tych etykiet = hoe deze etiketten te classificeren?] dient te krijgen. Tot slot roept hij de lezers op alle vindplaatsen van deze producten te melden. |
|
In de zomer van 1998 had ik zo'n Banpol zegelafgifte-apparaat al zien staan op het hoofdpostkantoor van Kraków op de hoek van Wielopole en Westerplatte, binnen in het kleine halletje van het filatelistenloket. Het apparaat deed het niet. Enkele dagen later op het hoofdpostkantoor van Nowy Targ zie ik zo'n zelfde apparaat staan en dat werkte wel, de automaatzegels daar kregen een datum van 98/07/30. Het zijn deze zegels die later meeneem naar Warszawa om aan Rejnowski te laten zien. In Filatelista 1998 nr 10 pag. 430 maakt hij gewag van de buitenlandse gasten die de redactionele burelen van Filatelista hebben bezocht. Ik blijk dat op 10 augustus te hebben gedaan. Twee dagen later - terug in Kraków - werkt de Banpol weer. Zoals beloofd stuur ik aan Rejnowski een exemplaar van de Banpol zegels. Fischer vermeldt de automaatzegel als 'znaczki samoprzylepny z automatu firmy BANPOL' het eerst in de 1999 catalogus en beeldt af: Kraków 1 *NO* met als datum 98/09/24. Het kopje in de catalogus is dan nog 'Znaczki z automatów'. |
In het maart nummer van 1999 van Filatelista [pag. 116-117] komt Rejnowski uitvoerig terug op de Banpol-zegels. De meldingen worden op een rijtje gezet en enkele correspondenten met name genoemd. Als vroegste meldingen wordt april 1998 genoemd van zowel Ciechocinek en Rzeszów. Een melding van 96/06/19 uit Stargard Szczeciński met een datumstempel van 98-5-8.19 wordt gezien als een foutje van de machine nadat op het betreffende postkantoor is nagetrokken dat het apparaat pas sinds april 1998 in gebruik is. Zonder commentaar en bronvermelding wordt een proefetiket opgevoerd en afgebeeld met een violette 'Warszawa 1 - *YZ* van 04/12/96. Hiervoor wordt de periode XI-XII 1996 genoemd. Het is dit exemplaar dat ook terug te vinden is in de Fischer catalogus van 2000. De prijsindicatie van 8 zł is belachelijk laag, want geen enkele andere verzamelaar heeft dit type Banpol-zegel. Heeft het wel iets met Banpol van doen? Het ziet er veel meer uit als een frankeermachinestempelafdruk. Als er al een automaat is geweest op het hoofdpostkantoor in de Świętokrzyska-straat dan was die in januari 1997 al verdwenen en vervangen door automaten met postzegelboekjes [niet Banpol, maar Poster-automaten vanaf januari, zie Filatelista nr 4 van 1997, pag. 131]. Zelf heb ik dat kantoor bezocht begin mei 1997 en boekjes uit de automaat getrokken. |
|
Rejnowski geeft een opsomming van de 'definitieve' etiketten met hun kantoren:
|
|
Al deze worden vervolgens in Fischer 2000 met name genoemd zij het dat Fischer Rybnik 1 van de letters *AA* voorziet i.p.v. *DX*. Bij Zakopane 1 komt zowel de *ZJ* [direct links in de hal] als de *ZK* vóór [bij het filatelisten-loket - rechtdoorlopend vanuit de hal, niet naar rechts naar de 'gewone' postzegelloketten en de 'Kantor' (wisselkantoor)]. Rejnowski kan de filatelistische theorie niet laten rusten en komt tot de conclusie dat gezien de aanwezigheid van een datum de Banpol-zegels gerekend moeten worden tot de machinale frankeringen en daarin een ondergroepje mogen vormen. Op het standpost van de post kondigt hij aan in een latere fase terug te komen. |
| In hetzelfde maart-nummer komt Pawel Tomaszewski met de melding dat hij zo'n automaat al eerder in Warszawa heeft gezien en dat hij in de herfst van 1997 contact heeft gehad met mensen van de firma [Banpol?] die hem konden vertellen dat de Poolse post zulke automaten niet wilde gebruiken vanwege het dure klimatisatie-systeem en vanwege het feit dat zulke apparaten eigenlijk dag en nacht toegankelijk zouden moeten zijn - dus buiten het postkantoor - zoals ook elders in West-Europa. Tomaszewski roert ook de classificatie-problematiek aan, vergelijkt het met de situatie in Japan waarbij hij opmerkt dat niet aan de zegels af te lezen valt of het gaat om een loketstrook [dus machine bedient door de loketambtenaar] of om een strook afkomstig uit een automaat [dus bedient door de klant]. Rejnowski geeft nog als commentaar dat de Japanse zegels geen voorbedrukking heeft. |
|
In het oktober-nummer van 1999 in Filatelista [pag. 498-499] gaat Rejnowski verder onder de titel 'Frankatury Mechaniczne a nie znaczki z automatów Banpol' ofwel de beschrijving zoals Fischer die in de 1999 catalogus geeft als 'automaatzegels' is onjuist, het zijn 'machinale frankeringen'. Fischer krijgt de 'filatelistische theorie' om z'n oren gesmeten en moet z'n leven beteren - wat ook gebeurt in de 2000 editie waar het voortaan 'frankatury automatyczne' ofwel automatische frankeringen heet. Interessanter is nu echter de melding van twee wijzen van datum-notatie. Tot eind januari 1999 wordt de datum genoteerd als 99/01/07 b.v. en is de laagste waarde 0,55 zł. Per 01.02.1999 gaan de tarieven onhoog. Het drukwerk tot 20gr gaat van 0,55 zł naar 0,60 zł. |
In april 1999 worden de automaten aangepast aan de nieuwe, hogere tarieven en worden ook de kantooraanduidingen veranderd waarbij de 'UP' 'U.P.' wordt [behalve voor UPP Katowice 2]. Verder wordt de datum-aanduiding ddmmjj zonder schuine strepen dus b.v. 130599 . De laagste waarde is nu 0,60 zł. Voor de oplettende lezer is het inderdaad een behoorlijke periode [februari, maart] waarin de apparaten buiten werking zijn geweest. Bij elke tariefswijziging zijn de automaten enige tijd uit de running, maar vermoedelijk niet zolang als in 1999 toen een aantal zaken tegelijk werden aangepast. |
|
De oude lijst met nog de schuine strepen in de datum wordt aangevuld met de volgende:
In de Fischer is deze aanvullingslijst geintegreerd met de vorige lijst terug te vinden. |
|
Met de nieuwe datum-aanduiding waren de volgende kantoren gemeld:
|
|
Volgens de Districtspostdirectie [DOP] in Katowice kan deze lijst uitgebreid worden met de volgende kantoren waar de Banpol automaten ook zijn geplaatst:
|
|
De opgave van dit nieuwe type met de andere datum-notatie is bij Fischer zeer verwarrend. Het begin is niet 1998 maar 1999. Ook de opmerking over de U.P. is niet duidelijk. De plaats Klobuck wordt niet genoemd. Ook worden - noch door Rejnowski noch door Fischer - de postkantoren gemeld die buiten het DOP Katowice vallen. Zowel Kraków 1, als Nowy Targ 1 als Zakopane 1 zijn me van na 1999 bekend. Rejnowski noemt als extra kenmerk voor alle etiketten nog het slechts onder de UV-lamp zichtbare 5 4-puntige sterren [ + -en ] aan de rechterzijde van het etiket. Ik kom daar nog op terug. In Filatelista van september 2000 [pag. 460-461] brengt Rejnowski onder de titel 'Znaczki z automatów czy frankatury mechaniczne?' [Postzegels uit de automaat of machinale frankering?] het artikel in Michel Rundschau ter discussie. |
In Michel Rundschau van juli 2000 wordt een fax aangehaald die door Markus Seitz van ATM zou zijn ontvangen van een Poolse postfunctionaris en waarin verteld wordt dat de Banpol-zegels ook buiten de plaats van aanschaf en na de dag van aanschaf nog geldig zouden zijn. Kortom dat het om automaat-zegels gaat en niet om loketstroken. Ook in het OEF-artikel wordt naar deze fax verwezen. Rejnowski vraagt zich af wat de functie van deze post figuur geweest zou moeten zijn. Hij citeert ook een functionaris van de Poolse Centrale Directie, de heer Robert Dębski, de Directeur van het Bureau voor de Uitgfte, Verspreiding en Promotie van Postzegels, die onmiddelijk in juli 2000 naar de Michel Rundschau redactie zou hebben teruggeschreven dat: 'het etiket beschouwd dient te worden als de afdruk van een frankeermachine, en niet zoals het artikel doet als "normale postzegels" (...). Vandaar dat de etiketten niet mogen worden gecatalogiseerd als postzegels, want dat zijn ze niet, en dat ze ook op generlei wijze verkocht worden buiten het betreffende postkantoor. We verzoeken dan ook de redactie beleefd om de in het artikel genoemde informatie te willen corrigeren.' Al met al is het nu wel voor Rejnowski voorgoed duidelijk: het zijn geen automaat-zegels. |