|
Uit de Ost-Zone van het Derde Rijk, de Sowjetische Besatzungs Zone, ontstond per 7 october 1949 de Deutsche Demokratische Republik. Precies 51 jaar later vond de aansluiting plaats aan de Bondsrepublik Deutschland. Een turbulente periode was daarmee afgelopen. Een periode die filatelistisch heel wat emoties te weeg heeft gebracht. Maar ook een periode die met de spreekwoordelijke duitse grondigheid zeer volledig en systematisch is boekgehouden. In 1986 verscheen bij uitgeverij Transpress te Berlijn de DDR-Universalkatalog, op de voet gevolgd door DDR-Briefmarken 1 bis 1000, Was nicht im Katalog steht van de hand van mede-auteur Peter Tichatzky. Beide boeken zijn onmisbaar voor wie het aandurft zich te specialiseren in de zegels van de DDR. De zegels van de DDR zijn vervaardigd in een paar drukkerijen in Leipzig, te beginnen met drukkerij Giesecke und Devrient. Deze drukkerij drukte al vanaf het najaar 1945 zegels voor diverse O[ber]P[ost]D[irection]'s: Halle, Leipzig en Dresden, en in 1948 de langlopende frankeerserie voor de gemeenschappelijke uitgifte van de SBZ. In 1949 kreeg de drukkerij een neutralere, niet-kapitalistische naam: Deutsche Wertpapier Druckerei. |
Giesecke und Devrient had in het verre verleden zegels gedrukt voor Paraguay [1887-1901], Portugal [1894], Siam [1899-1910], en Mozambique [1925]. Zoals met meer bedrijven het geval was, b.v. Zeiss Jena optische apparaten, ging in de Bundes Republik een andere drukkerij onder dezelfde naam door: Giesecke und Devrient, München. Ook deze drukkerij heeft zich enige tijd bezig gehouden met het drukken van postzegels: Zuid Vietnam [1957], Haiti [1968], en in 1960 vinden we de afkorting GD zelfs even terug bij zegels van Cuba [1 jaar revolutie]. De door G&D gebruikte druktechnieken: plaatdruk, boekdruk en offset vinden we uiteraard ook terug bij de productie van DWD. Plaatdruk echter voor slechts enkele zegels [1947 Leipziger Messe, 1951 5 Mark W. Pieck]. |
|
Tussen mei 1952 en november 1953 drukte Druckhaus Einheit een groot aantal zegels in rasterdiepdruk, met rastermaat 65. In januari 1953 komen de Graphische Werkstätten op het toneel. GW zou tot februari 1960 zegels drukken in rasterdiepdruk, en tot in 1956 zegels in offset. In december 1956 neemt de Deutsche Wertpapier Druckerei het heft weer over voor alle drukprocedé's behalve voor rasterdiepdruk. Pas in 1962 verschijnen de eerste bij de DWD in rasterdiepdruk vervaardigde zegels. In die 6 jaren is er dan al heel wat gebeurd. Niet alleen zouden de lopende frankeerseries [Vijfjarenplan, Dienstzegels en Zentrale Kurier Dienst] voortaan bij deze drukkerij worden gedrukt ook werden praktische alle bij de vorige drukkers in verschillende procedé's vervaardigde zegels nog eens opnieuw aangemaakt ten behoeve van de deviezenwinning, de export. Dit op grote schaal namaken van zegels, waarbij alvast het poststempel als tweede drukgang werd meegedrukt, en daardoor de zegels ook niet meer een postale functie zouden kunnen vervullen, heeft er zeker niet toe bijgedragen dat de DDR een geliefd verzamelgebied werd. De verontwaardiging over deze praktijken die in 1957 bekend werden was terecht zeer groot. Voor een deel zijn deze zegels, afgezien van het stempel, te herkennen aan de a fwijkingen met de originele zegels |
De kwaliteit van de druk in rasterdiepdruk bij de GW was niet erg groot. Eind 1955 werd van rastermaat R60 overgestapt op het fijnere R100 dat een beter drukresultaat te zien gaf. Eind 1958 verschijnen bij de DWD enkele nieuwe drukpersen die druk aan de rol mogelijk maakten. De 10pf Vijfjarenplan werd als proef in rollen van 500 aangemaakt. Kenmerkend voor deze zegels zijn het nieuwe fijnere perforaat: kam 14 15/18 i.p.v. kam 13:12 1/2 14/16. Ook een aantal waarden van de Vijfjarenplan-serie zouden in vellen nog met dit nieuwe perforaat verschijnen. De rolzegel proef werd in december 1959 vervolgd met een proef met uit verticale stroken velzegels vervaardigde rollen. Om de 10 zegels zit er dan tussen twee zegels een stuk velrand. Niet verwonderlijk dat ook dit geen navolging kreeg. Pas met de W. Ulbricht frankeerserie kwamen echte rolzegels in boekdruk, aanvankelijk zonder rugnummering [december 1962] later met rugnummers om de vijf zegels [1967]. |
|
Ook nieuw was de drukpers waarmee plaatdruk al of niet gecombineerd met 4 kleuren rasterdiepdruk kon worden gedrukt. Op 28 februari 1959 verscheen de Mendelsohn-Bartoldy zegel in 1-kleuren plaatdruk, eveneens met een fijnere perforatiemaat: 14 19/23. Nadat anderhalfjaar lang geen zegel was gedrukt in rasterdiepdruk, verscheen op 13 september 1961 de serie gewijd aan een tuinbouw-tentoonstelling, in 4-kleuren rasterdiepdruk. Plaatdruk werd overwegend gebruikt voor portret-zegels, en éénkleurig [b.v. de op 22 maart 1962 verschenen zegel met Hannie Schaft]. Later dat jaar, ter gelegenheid van de herfst Messe in Leipzig, verschenen de eerste zegels met gecombineerd plaatdruk en rasterdiepdruk. Méérkleuren-plaatdruk, volgens het GIORI-procedé waarbij op afzonderlijke rollers de diverse inkten worden aangebracht en vervolgens op één drukvorm terechtkomen, zou nog enkele jaren op zich later wachten. Tichatzky vermeldt dit procedé niet in zijn boek hoewel het nog wel net binnen z'n bereik valt: op 14 maart 1968 verschenen herinneringszegels gewijd aan Maxim Gorki, gedrukt in tweekleuren plaatdruk. Nadien zouden nog maar enkele emissies volgen. |
In 1961 wordt door de Wertpapier Druckerei VEB, Leipzig de draad van het exporteren van postzegels weer opgepakt. In eerste instantie voor landen buiten de RWEH maar wel met een socialistische signatuur: Yemen [1961], Zanzibar [1964-66], Irak [1966], Burma [1967], en Jugoslavië [1967->]. Druk in offset resp. rasterdiepdruk. Binnen de RWEH beperkt de postzegel-export zich tot Bulgarije, en Polen. Een aparte plaats neemt het automaatzegel-project in. Behalve beide netgenoemde landen doen Hongarije en Tsjecho-Slowakije [tijdelijk] mee. De in Leipzig vervaardigde postzegels zijn qua ontwerp en uitvoering redelijk goed te herkennen. Toch is het jammer dat een over de gehele linie uitstekende postzegelcatalogus als de Michel voor de zegels na 1973 niet meer consequent vermeld waar ze gedrukt worden [andere uitgevers van wereldcatalogi deden dat al überhaupt niet!]. In de aflevering over Albanië en Bulgarije was die onzekerheid al terug te vinden in de tabellen van in het buitenland gedrukte zegels, in deze en volgende afleveringen zal dat helaas niet anders zijn. |
|
Na de eenwording in october 1990 van de beide Duitslanden wordt de Wertpapier Druckerei, Leipzig één van de drie postzegeldrukkerijen naast de Bundesdruckerei Berlin, en A. Bagel, Düsseldorf. In vergelijking met Albanië en Bulgarije is het aantal socialistisch getinte zegels in de jaren '60 nogal groot: 160 op de 800. Niet zo vreemd is het dan dat we het politieke leiderschap ook goed vertegenwoordigd terugvinden in de zegels. Met name de langlopende frankeerzegels hebben dat tot de 70-er jaren sterk. De eerste president Wilhelm Pieck [1876-1960] heeft z'n eigen langlopende frankeerwaarden naast de gewone frankeerseries [zie apart hofdstuk]. Bovendien nog enkele herdenkingzegels [1959 83 jaar, 1960 overlijden, 1961 85 jaar en 1975 100 jaar]. Na diens dood wordt het presidentsschap vervangen door een staatsraad. Voorzitter werd Walter Ulbricht [1893-1973]. Ulbricht kreeg een eigen volledige, langlopende frankeerserie, en uiteraard enkele herdenkingszegels [1968 75 jaar, 1973 overlijden]. Otto Grotewohl [1894-1964] was lange tijd premier en behalve op een herdenkingszegel [1965 1e sterfdag] incidenteel op gelegenheidszegels terug te vinden. De opvolger van Ulbricht als voorzitter van de staatsraa d werd Willi Stoph [1914-], maar de werkelijke macht kwam in handen van de 1e secretaris van de S[ozialistische] E[inheitspartei] D[eutschland] sinds 1971 Erich Honecker [1912-]. Stoph vinden we nergens vereeuwigd, Honecker slechts op een zegel voor 25 jaar Vriendschap DDR-USSR. |
Opvallend is dat de Bulgaarse leider Georgi Dimitrov [1882-1949] nogal frequent voorkomt op DDR-zegels: 1962 80 jaar, 1965 20 jaar Bevrijding, 1972 90 jaar en 1982 100 jaar. Het De Held van Leipzig slaat op het proces te Leipzig dat tegen hem naar aanleiding van de Rijksdagbrand plaatsvond. Hij werd hierin vrijgesproken. In de periode 1949-60 vond in de DDR een bevolkingsleegloop plaats met zo'n 3 miljoen personen, terwijl de DDR nogal aantrekkelijk was voor de [West]Duitser om er te winkelen. Hier werd een bruut einde gemaakt door de onverwachtse optrekking van de Berlijnse Muur. Van de ene dag op de andere werden mensen van elkaar gescheiden zonder vooruitzichten op hereniging. Het 10-jarig bestaan van deze muur werd op zegel herdacht in 1971 [12-08], het 25-jarig bestaan in 1986 [5-8]. Op 9 november 1989 ging de muur open, en nog geen jaar later was de gehate muur verdwenen, brokstukjes muur werden als souvenir voor DM10 verkocht, en ook een serie postzegels [1990 06-11] herdacht dit feit feestelijk. |
|
In het DDR uitgifte-programma vinden we vanaf 1947 twee emissies voor de Leipziger Messe, de ene voor de voorjaarsbeurs en de andere voor de herfstbeurs. Een traditie op postzegels al van 1940-41 [voorjaarsbeurs], en 1946 [mei]. Opvallend binnen de socialistische landen is ook de status van de bevolkingsgroep van een duidelijk niet-duitse cultuur. Nationale minderheden worden het liefst verdoezeld, maar wat betreft de Sorben in de Ober/Nieder-Lausitz is de aanpak anders. De anderstaligheid wordt erkend en ook het onderhouden van de eigen cultuur wordt aangemoedigd. Het feit dat Wilhelm Pieck uit de Lausitz kwam heeft een belangrijke rol gespeeld. In de grondwet van 1974 is dit nog eens duidelijk vastgelegd. Dit alles is o.a. terug te zien aan een aantal zegels: |
Voor Nederlanders is het beschamend te zien hoeveel zegels er aan Nederlandse onderwerpen zijn gewijd:
|
|
Drukkerijen
Op de velranden komen we meestal de aanduiding van de drukkerij tegen gevolgd door een licentiecode en een opdrachtnummer. |
Formaten en Perforatiematen De zegels tot 1958, en nog zeer vele daarna, zijn gedrukt op drukpersen waarbij de vellen afzonderlijk te druk werden aangeboden, en niet met een continue papierbaan. Ook het perforeren gebeurde met losse [stapeltjes] drukvellen.
Met één en dezelfde kam konden verschillende zegelformaten worden geperforeerd na het om de andere rij verwijderen van pennen [18/21, 36/21, 54/21] resp. het inkorten van een rij [28/16, 28/11]. |
|
De standaardperforaten vinden we terug bij alle drukkerijen [G&D-DWD, DE, en GW], en onafhankelijk van de druktechnieken [alleen met velinleg]. Het vermoeden dringt zich op dat het perforeren op een centrale plaats geschiedde. Vanaf 1976 verdwijnt bij één van de standaard-formaten het verschil in tandingsmaat tussen offset en diepdruk [K14 19/23]. Bij de zegels gedrukt op de nieuwe drukpersen van de Deutsche Wertpapier Druckerei vinden we een aantal standaardformaten / -perforaten. Het perforeren geschiedde gelijk aansluitend op de druk met een perforeermachine gemonteerd op de drukpers:
|
|
Langlopende frankeerseries De eerste langlopende frankeerserie van de DDR was de al tijdens de Sowjetische Besatzungs Zone gestarte serie bekende persoonlijkheden. Aanvullend daarop kwamen enkele frankeerwaarden met de afbeelding van president Pieck. De Pieck-zegels bleven ook in gebruik tijdens de 5-jarenplanserie. Pas met de Ulbricht-serie kregen we een echt complete frankeerserie. Alle in de tabel genoemde frankeerseries vertonen een enorme variatie qua druktechniek, papier, en tekening. In dit artikel is het helaas niet mogelijk daar al te diep op in te gaan.
* alle varianten [ook de opdrukken] door de GW gedrukt werden in 1957-58 als deviezendruk door de DWD nogmaals gedrukt met de afstempeling als tweede drukgang. De in offset gedrukte zegels hebben een duidelijk afwijkende tekening. Bij de andere zegels is het onderscheid niet of nauwelijks vast te stellen. ** De 1M kleine formaat is alleen als rolzegel uitgegeven. |
|
Socialistische Onderwerpen: 1961 4x = 1x 15 jaar SED; 3x Pioniersbijeenkomst
1962 13x = 5x 6 jaar Volksleger; 2x 80 jaar Dimitrov;
6x 8e Wereldjeugdspelen
1963 4x = 1x 6e Partijdag SED; 1x Chemie voor Vrede en
Socialisme; 2x (!I)Internationale(!i)
1964 22x = 2x Chrustjov; 3x Pioniersbijeenkomst; 2x 1e
Internationale; 15x 15 jaar DDR
1965 14x = 1x 125jaar A. Bebel; 9x 20 jaar Bevrijding van
Fascisme; 2x 20 jaar Vakbonden; 1x Vietnam
1966 19x = 2x Spartakusbond; 4x 10 jaar Volksleger;
1x 20 jaar Freie Deutsche Jugend; 5x 20 jaar SED
1967 21x = 2x 20 jaar Vrouwenorganisatie; 8x 7e Partijdag SED;
3x 50 jaar Matrozenopstand; 7x 50 jaar October
Revolutie; 1x 15 jaar Productiegroepen
1968 14x = 2x 7e FDGB Congres; 3x 150 jaar Marx; 1x Vietnam;
2x Spartakiade; 1x 75 jaar Ulbricht; 3x 50 jaar
Revolutie; 2x 20 jaar Pioniers
1969 23x = 2x 2e Vrouwencongres; 1x Vietnam;
3x Wereldvredescongres; 17x 20 jaar DDR
1970 26x = 6x 100 jaar Lenin; 4x 25 jaar Bevrijding van Fascisme;
2x 25 jaar Vakbonden; 5x 25 jaar Volksmilitie;
2x Spartakiade; 2x Pioniersbijeenkomsten; 1x Vietnam;
1x Manoevre Warschaupact; 3x 150 jaar Engels
====
160
Copyright © Printing Matters (Contact Rein Bakhuizen van den Brink) Last updated on 29 november 2011
|